Фрыц Габэр

Фрыц Габэр
	Фрыц Габэр
	па-нямецку: Fritz Haber
Дата нараджэньня	9 сьнежня 1868[…]
Месца нараджэньня	Уроцлаў, Сылезія[d], Каралеўства Прусія[d];
Дата сьмерці	29 студзеня 1934[…] (65 гадоў)
Месца сьмерці	Базэль, Швайцарыя;
Прычына сьмерці	інфаркт міякарда
Месца пахаваньня	Могілкі на Гёрнлі[d];
Месца вучобы	Цюрыская тэхнічная школа[d]; Бэрлінскі тэхнічны ўнівэрсытэт[d] (1891); Гайдэльбэрскі ўнівэрсытэт (1891); HU Berlin (1891); Ёганэўм[d]; Гімназія сьвятой Лізаветы[d];
Занятак	хімік, фізык, інжынэр, акадэмік, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	фізычная хімія
Месца працы	HU Berlin; Цюрыская тэхнічная школа[d]; Тэхналягічны інстытут Карльсруэ[d]; Інстытут ТМК імя Фрыца Габэра[d];
Навуковая ступень	доктар філязофіі (1896)
Навуковы кіраўнік	Робэрт Бунзэн
Дзеці	Hermann Haber[d] і Ludwig F. Haber[d]
Узнагароды	Нобэлеўская прэмія ў галіне хіміі (1918) медаль Гарнака[d] (1926) мэдаль Вільгэльма Экснэра[d] (1929) мэдаль Румфорда[d] (1932) Нацыянальная Заля славы вынаходнікаў[d] (2006) Liebig Medal[d] (1914) Bunsen Medal[d] (1918)
	Фрыц Габэр у Вікісховішчы

Фрыц Га́бэр (па-нямецку: Fritz Haber (зьвесткі); 9 сьнежня 1868 — 29 студзеня 1934) — нямецкі хімік, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі 1918 року за вынаходніцтва мэтаду сынтэзу аміяку з азоту і вадароду. Гэта дазволіла рэалізаваць буйнамаштабную вытворчасьць угнаеньняў і выбуховак. Цяпер прыкладна траціна харчовай вытворчасьці выкарыстоўвае аміяк, выраблены працэсам Габэра, што забясьпечвае ежай амаль палову насельніцтва Зямлі.

Фрыц Габэр быў нямецкім нацыяналістам і лічыцца таксама «айцом хімічнай вайны»: у часе I сусьветнай вайны ён займаўся распрацоўкай і выкарыстаньнем хлёру ды іншых атрутных газаў. Зь ягонай прапановы хлёр быў выкарыстаны дзеля прарыву францускіх умацаваньняў пад Іпрам. Пазьней, ужо безь ягонага ўдзелу, ягоныя напрацоўкі былі выкарыстаныя для стварэньня Цыклёну Б, які выкарыстоўвалі нацысты для зьнішчэньня жыдоў у Галакосьце.

Пасьля прыходу да ўлады нацыстаў у 1933 року Габэр пазбавіўся ўсіх пасадаў за жыдоўскае паходжаньне. Ён выехаў за мяжу і неўзабаве памёр у базэльскім гатэлі ў 65-гадовым веку.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б Jensen W. B. Fritz Haber // Encyclopædia Britannica (анг.)
^ ^а ^б Fritz Haber // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
^ Fritz Haber // Gran Enciclopèdia Catalana (кат.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
^ Deutsche Nationalbibliothek Record #118699814 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
^ ^а ^б Габер Фриц // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Інфармацыя (анг.) на бачыне Нобэлеўскага камітэту
Фрыц Габэр: жыдоўскі хімік, чыя праца прывяла да Цыклёну Б (анг.) // Бі-Бі-Сі
Навуковец, які прынёс сьмерць мільёнам і ўратаваў жыцьцё мільярдам на YouTube (укр.)

Гэта — накід артыкула. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.

[_6406aab04537ba5b-1] а ^б Jensen W. B. Fritz Haber // Encyclopædia Britannica (анг.)

[_4eea60f520428b76-2] а ^б Fritz Haber // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)

[_986f19dfe22cf772-3] Fritz Haber // Gran Enciclopèdia Catalana (кат.) — Grup Enciclopèdia, 1968.

[_378c42573d032e2b-4] Deutsche Nationalbibliothek Record #118699814 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.

[_efd06ef378b60418-5] а ^б Габер Фриц // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

п а р Ляўрэаты Нобэлеўскай прэміі ў галіне хіміі
1901—1925	вант Гоф (1901) Фішэр (1902) Аргеніюс (1903) Рамзэй (1904) фон Баер (1905) Муасан (1906) Бухнэр (1907) Рэзэрфорд (1908) Оствальд (1909) Валях (1910) Кюры (1911) Грыньяр / Сабацье (1912) Вэрнэр (1913) Рычардс (1914) Вільштэтэр (1915) 1916 1917 Габэр (1918) 1919 Нэрнст (1920) Содзі (1921) Астан (1922) Прэгль (1923) 1924 Зыгмандзі (1925)
1926—1950	Свэдбэрг (1926) Вілянд (1927) Віндаўс (1928) Гардэн / фон Эйлер-Хельпін (1929) Фішэр (1930) Бош / Бэргіюс (1931) Лэнгмюр (1932) 1933 Юры (1934) Ф. Жаліё-Кюры / І. Жаліё-Кюры (1935) Дэбай (1936) Гоўарс / Карэр (1937) Кун (1938) Бутэнант / Ружычка (1939) 1940 1941 1942 дэ Гевэшы (1943) Ган (1944) Віртанэн (1945) Самнэр / Нортрап / Стэнлі (1946) Робінсан (1947) Тысэліюс (1948) Джыоўк (1949) Дыльс / Альдэр (1950)
1951—1975	Макмілан / Сыбарг (1951) Марцін / Сынг (1952) Штаўдынгер (1953) Полінг (1954) дзю Віньё (1955) Гіншэлвуд / Сямёнаў (1956) Тод (1957) Санэр (1958) Гейраўскі (1959) Лібі (1960) Келвін (1961) Пэруц / Кэндру (1962) Цыглер / Ната (1963) Годжкін (1964) Вудўард (1965) Малікен (1966) Айген / Норыш / Портэр (1967) Онсагер (1968) Бартан / Гасэль (1969) Лелюар (1970) Герцбэрг (1971) Анфінсэн / Мур / Стэйн (1972) Фішэр / Ўілкінсан (1973) Флоры (1974) Корнфарт / Прэлаг (1975)
1976—2000	Ліпскам (1976) Прыгожын (1977) Мітчэл (1978) Браўн / Вітыг (1979) Бэрг / Гілбэрт / Сэнгер (1980) Фукуі / Гофман (1981) Клуг (1982) Таўбэ (1983) Мэрыфілд (1984) Гаўптман / Карлі (1985) Гэршбах / Лі / Паланьі (1986) Крэм / Лен / Пэдэрсэн (1987) Дайзэнгофэр / Губэр / Міхель (1988) Олтмэн / Чэк (1989) Коры (1990) Эрнст (1991) Маркус (1992) Маліс / Сьміт (1993) Ола (1994) Крутцэн / Маліна / Роўлэнд (1995) Кэрл / Крота / Смольлі (1996) Боер / Ўокер / Скоў (1997) Кон / Поўпл (1998) Зэвэйл (1999) Гігер / Макдаермід / Сіракава (2000)
2001—2025	Ноўлз / Наёры / Шарплес (2001) Фэн / Танака / Вютрых (2002) Агры / Макінан (2003) Чыхановэр / Гершка / Роўз (2004) Грабс / Шрок / Шавэ (2005) Корнбэрг (2006) Эртль (2007) Сімамура / Чэлфі / Цень (2008) Рамакрышнан / Стэйц / Ёнат (2009) Гэк / Судзукі / Нэгісі (2010) Шэхтман (2011) Лефкавіц / Кабылка (2012) Карплюс / Левіт / Варшэль (2013) Бэцыг / Гель / Мернэр (2014) Ліндаль / Модрыч / Санджар (2015) Саваж / Стодарт / Фэрынга (2016) Дубашэ / Франк / Гэндэрсан (2017) Арнальд / Ўінтэр / Сьміт (2018) Гудэнаф / Ўітынггэм / Ёсіна (2019) Шарпант’е / Даўдна (2020) Макмілан / Ліст (2021) Бэртоццы / Мэльдаль / Шарплес (2022) Бавэндзі / Брус / Якімаў (2023)
Поўны сьпіс · 1901—1925 · 1926—1950 · 1951—1975 · 1976—2000 · 2001—2025

п а р Нобэлеўскія ляўрэаты 1918 году
Хімія	Фрыц Габэр (Нямеччына)
Літаратура	няма
Мір	няма
Фізыка	Макс Плянк (Нямеччына)
Фізыялёгія ці мэдыцына	няма
Ляўрэаты Нобэлеўскай прэміі 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923

Нарматыўны кантроль
Міжнародныя	FAST МІСН VIAF WorldCat
Нацыянальныя	Нарвэгія Францыя Зьвесткі НБФ Каталёнія Нямеччына Італія Ізраіль ЗША Швэцыя Японія Чэхія Карэя Нідэрлянды Польшча
Навуковыя	CiNii Леапальдына Scopus zbMATH
Асобы	Нямецкія біяграфіі
Іншыя	SNAC IdRef