Грудзёндз

	Грудзёндз
	польск. Grudziądz
Герб Грудзёндзу
Дата заснаваньня:	11 красавіка 1065, мерк. 1232 і 18 чэрвеня 1291
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Куяўска-Паморскае
Плошча:	57,76 км²;
Насельніцтва:	▼90 890 чал. (31 сакавіка 2021);
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Паштовы індэкс:	86-300
Нумарны знак:	CG
Геаграфічныя каардынаты:	53°29′15″ пн. ш. 18°45′18″ у. д. / 53.4875° пн. ш. 18.755° у. д.Каардынаты: 53°29′15″ пн. ш. 18°45′18″ у. д. / 53.4875° пн. ш. 18.755° у. д.
	Грудзёндз на мапе Польшчы Грудзёндз
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://www.grudziadz.pl/

Грудзёндз (па-польску: Grudziądz) — места ў Польшчы ў нізавінах Віслы, уваходзіць у Куяўска-Паморскае ваяводзтва. Займае плошчу 58,70 км². Насельніцтва 99578 чалавек (на 2006 год)^[2]^[3]^[4].

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Самыя старажытныя сьляды прысутнасьці чалавека ў гэтай мясцовасьці адносяцца да пэрыяду позьняга палеаліту, каля 8000 г. да н. э.

1064 г. – верагодна, першы ўспамін пра Грудзёндз.
11 красавіка 1065 года - гэтая дата прынята ў якасьці пасьведчаньня аб нараджэньні горада.
1207 г. - захоп Канрадам Мазавецкім Хэлмінскай зямлі з Грудзёндзам.
1218 г. - перадача горада біскупу Крысьціяну.
1231 г. – захоп Грудзёндза Тэўтонскім ордэнам.
каля 1235 г. - пачалося будаўніцтва Тэўтонскага замка. Праца над ім была завершана каля 1299 года. Разбураны ў 1945 годзе.
18 чэрвеня 1291 г. - выдадзены акт аб разьмяшчэньні горада, які юрыдычна ўрэгуляваў яго межы і надаў яму Хэлмінскае права.
1410 г., мяжа ліпеня і жніўня - малачасны захоп горада і замка войскам караля Ягайлы.
8 лютага 1454 г. - узяцьце горада войскамі Прускай канфэдэрацыі - канец улады Тэўтонскага ордэна.
1455 - Тэўтонскія войскі з Квідзына і Ласіна напалі на Грудзёндз і спалілі яго прадмесьці.
19 кастрычніка 1466 г. - Другі Торуньскі мір - Грудзёндз і ўся Каралеўская Прусія перададзены Польшчы.
21 сакавіка 1522 г. - Мікалай Капэрнік на Генэральнай асамблеі Каралеўскай Прусіі, якая адбылася ў Грудзёндзу, выступіў з трактатам аб манэце De aestimatione monetae.
1622 г. - прыход езуітаў і адкрыцьцё імі калегіюма.
2 сакавіка 1624 г. - прыезд бенэдыктынак.
1655-1659 - швэдзкая акупацыя.
1703 г. - чарговая швэдзкая акупацыя.
1707 — 1718 — расейская акупацыя.
21 верасня 1772 г. - Першы падзел Рэчы Паспалітае, Грудзёндз у прускім падзеле.
6 чэрвеня 1776 г. - пачатак будаўніцтва цытадэлі.
Канец XVIII стагодзьдзя – прускі кароль з дваром на кароткі час пераязджае ў Грудзёндз.
1801 г. - пачатак разбурэньня Тэўтонскага замка.
1806/1807 г. – спробы арміі Напаліёна захапіць Грудзёндз, сарваныя Курб'ерам.
другая палова ХІХ ст.– развіцьцё горада, пашырэньне межаў Грудзёндза, стварэньне новых жылых кварталаў (асабліва з мэтай анямечваньня горада, бо гэта павінна было спрыяць прыходу немцаў), будаўніцтва рачнога порта і атрыманьня чыгуначных зносінаў з Торунем (каля мяжы з расейскім падзелам, якая праходзіла ў 10 км на ўсход ад Торуня, гэтая лінія злучалася з чыгункай, якая ішла на Варшаву і далей на ўсход), Яблонава-Паморскім, Быдгашчам, Тчэвам, Ласковіцы або Хэлмжа і іншыя гарады нямецкага падзелу, а таксама іншыя нямецкія гарады, напр. Кёнігсбэрг.
1876-1878 - будаўніцтва маста празь Віслу.
1894 г. - пачатак выданьня на польскай мове газэты «Gazeta Grudziądzka» для палякаў, якія жылі ў Грудзёндзу і ва ўсіх буйнейшых мястэчках прускага (нямецкага) падзелу.
1900 — горад становіцца гарадзкой акругай (Stadtkreis) у Квідзынскім павеце правінцыі Заходняя Прусія.
1918 г. – палякі складаюць 18% насельніцтва горада.
23 студзеня 1920 г. - уключэньне Грудзёндза ў склад Польшчы.
15 жніўня 1920 г. - стварэнне ў Грудзёндзу Цэнтральнай школы верхавой язды, якая дала пачатак Цэнтру падрыхтоўкі кавалерыі.
26 чэрвеня - 12 ліпеня 1925 г. - Першая Паморская сельскагаспадарча-прамысловая выстава.
1 студзеня 1930 г. - стварэньне Цэнтра падрыхтоўкі жандармерыі.
2 верасня 1939 г. - баі 16-й пяхотнай дывізыі за горад.
4 верасня 1939 г. – у горад уваходзяць нямецкія войскі, улады якіх у ратушы перадаюць ключы акупантам. У кастрычніку і лістападзе адбыліся шматлікія арышты і расстрэлы прадстаўнікоў польскай інтэлігенцыі і жыдоў.
1939-1945 – нямецкі нацыянальны сьпіс падпісалі 87% насельніцтва.
6 сакавіка 1945 г. - узяцьце Чырвонай Арміяй Грудзёндза, забудова горада разбурана больш чым на 60%.
1946 — горад узнагароджаны ордэнам Грунвальдзкага крыжа III ступені.
27 мая 1990 г. - першыя пасьляваенныя дэмакратычныя выбары ў гарсавет.
30 кастрычніка 2006 г. - візіт Прэзыдэнта Рэспублікі Польшча Леха Качыньскага ў Грудзёндз, першы візіт кіраўніка дзяржавы з 1936 года.
2010 г. – візіт Маршалка Сэйма, выконваючага абавязкі Прэзыдэнта Рэспублікі Польшча Браніслава Камароўскага.
2013 г. – 2-і візіт прэзыдэнта Браніслава Камароўскага (падпісаў дакумэнт аб унясеньні ў парлямэнт праекта зьмяненьняў у пастановы, якія спрыяюць будаўніцтву пешаходных і веласыпэдычных дарожак на супрацьпаводкавых набярэжных).

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Галоўная славутасьць Грудзёндза - гэта комплекс старадаўніх збожжасховішчаў (сьвіранаў) на беразе Віслы. Цагляныя будынкі збожжасховішчаў будаваліся ў XVII—XVIII стагодзьдзях ушчыльную адзін да другога, так каб утварыць абарончы мур з боку ракі. Дзякуючы гэтай сьцяне горад атрымаў вялікі і пазнавальны выгляд.
Батанічны сад (Грудзёндз)
Рынкавы пляц (Грудзёндз)
Сярэднявечная гарадзкое плянаваньне Старога горада.
Гарадзкія муры 14-га/15-га стагодзьдзя (уключаючы Вадзяныя вароты)