Башняны
Башняны (па-басьнійску: Bošnjani/Бошњани; Bošnjanin/Бошњанин, Bošnjanka/Бошњанка; па-лацінску: Bosniensis), што азначае басьнійцы, гэта назва, якая паходзіць з сярэднявечча і выкарыстоўваецца для жыхароў Босніі[1][2][3]. Імя выкарыстоўваецца і можа быць знойдзена ў басьнійскіх пісьмовых помніках таго пэрыяду, зьяўляючыся ў вэнэцыянскіх крыніцах не раней за XII-е стагодзьдзе, згодна з дасьледаваньнем адносін паміж Босьніяй і Вэнэцыяй, праведзеным гісторыкам Маркам Шуньічам, і ў іншых дакумэнтах прынамсі да пачатку XVI-га стагодзьдзя і асманскае заваяваньне і стабілізацыя ўлады.
Тэрмін «добры басьняк» (па-басьнійску: dobri Bošnjanin/добри Бошњанин) не быў геаграфічным азначэньнем для жыхароў уздоўж ракі Босна, але ён адносіўся да насельніцтва ўсёй сярэднявечнай Босьніі, незалежна ад рэлігіі, што можна ўбачыць у розных граматах XIV і XV стст у часы панаваньня бана Стэфана II Катраманіча, бана Твртка I Катраманіча, караля Стэфана Астоі і інш. У гэтых граматах басьнійскія кіраўнікі згадваюць добрых басьнякоў як сьведкі.[4]
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дэмонім «башняны» зьяўляецца ў сярэднявечных дзяржаўных дакумэнтах (хартыях) замежнага і/або басьнійскага паходжаньня, напісаных баснійскай кірыліцай, пачынаючы з XII стагодзьдзя, і выкарыстоўваецца ў дачыненьні да басьнійскай знаці сярэднявечнай Босьніі, іх падданых, сьведак у спрэчках, тастамэнтах, палажэньнях, іх блізкіх, сваякоў і інш. У прыватнасьці, ён выкарыстоўваўся ў граматах басьнійскіх магнатаў і каралеўскіх асоб, і Стэфан Тамашэвіч выкарыстоўваў яго адным з апошніх, быўшы басьнійскім каралём, яшчэ да асманскай заваёвы Босьніі.[5][6][7][8][9]
Зьяўляючыся ў шэрагу дакумэнтаў таго пэрыяду, ён часта спалучаўся са словам «Добры» (Dobri/Добри). Напрыклад, у дакумэнце Стэпана Астоі 1417 года згадваецца «i nostri boni Bosnensi», і гэты ж тэрмін выкарыстоўваецца ў дакумэнце Стэпана Астоіча 1419 году[10]. Кошкавіч датуе гэты тэрмін Стэфанам II Катраманічам (1322—1353)[11]. Сінтагму «Добрыя Башняны» (Dobri Bošnjani/Добри Бошњани), якая фігуруе ў гістарычных дакумэнтах (хартыях) як сацыяльна-этычная катэгорыя, гісторык Срэчка Джая суадносіць з падобнай сінтагмай «boni homines»[12].
Ацэнка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Басьнійскі гісторык Пэё Цошкавіч са спасылкай на Фэрда Шышыча і Дамініка Мандзіча апісвае выкарыстаньне гэтага тэрміну ў каралеўскіх дакумэнтах як прыналежнасьць да басьнійскай шляхты без згадкі рэлігіі падданага[10] і як палітычны тэрмін для адрозьненьня жыхароў уласна Босьніі ад людзей з іншых зямель, набытых у часы Каралеўства Босьнія і ўключаных у каралеўскі тытул[11].
Адраджэньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У аўстра-вугорскі пэрыяд тэрмін Башняк таксама карыстаўся перавагай да пачатку XX-га стагодзьдзя і сустракаецца ў творах басьнійскіх францысканцаў, такіх як выбітныя сальцы ордэну, гісторыкі і пісьменьнікі Іван Франо Юкіч і Антун Кнежэвіч, якія былі першымі, хто суадносілі назву з этнічным і нацыянальным кантэкстам. Сытуацыя зноў зьмянілася ў XX-м стагодзьдзі, калі пераважным стаў тэрмін Басьніец (Bosanac; гл. таксама: басьнійская мова і басьнійцы). Пасьля здабыцьця Босьніяй і Герцагавінай незалежнасьці ў пачатку 1990-х гадоў басьнякі аднавілі (на той час) архаічны тэрмін Bošnjaci — басьнякі — для сваёй нацыянальнай назвы, грунтуючыся на гістарычным этна-геаграфічным значэньні гэтага слова[7].
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Klaić, Vjekoslav, (1882), Poviest Bosne do propasti kraljevstva, str. 43, Zagreb
- ^ Filipović, Muhamed, (1997), Bosna i Hercegovina: najvažnije geografske, demografske, historijske, kulturne i političke činjenice, str. 22
- ^ Ćirković, Sima, (1964), Istorija srednjovjekovne bosanske države, str. 350, Beograd
- ^ Nakaš, Župarić, Lalić, Dautović, Kurtović, (2018), Codex diplomaticus regni bosnae — povelje i pisma stare bosanske države, pp. 70, 73, 75, 79, 93, 96, 99, 107, 112, 381, Mladinska knjiga Sarajevo
- ^ The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century
- ^ The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest
- ^ а б When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods
- ^ Gregor Cremosnik, Bosanske i humske povelje
- ^ Aleksandar Solovjev-Vlasteoske Povelje Bosanskih Vladara
- ^ а б Pejo Ćošković (June 1996) Veliki knez bosanski Tvrtko Borovinić (харв.)
- ^ а б Pejo Ćošković (July 2000) Pogledi o povijesti Bosne i crkvi bosanskoj (харв.)
- ^ Srećko M. Džaja, 2008, «Dobri Bošnjani» i «boni homines» https://vdocuments.mx/srecko-dzaja-dobri-bosnjani-i-boni-homines.html #page=125