Птальмэй і яго Ра
Калі беларусы разгадаюць „антычнага Птальмэя“,
яны знойдуць адказ на пытаньне: хто, калі, як
выкінуў іх продкаў з гісторыі.
Назоў Ра атрымала штучна пабудаваная ломаная лінія з пачаткам ля Казані на Волзе, паваротам ля Петрапаўлаўскага Чалябінскай вобл. на Курасане (пасёлак Сухтэлінскі на гэтай жа рацэ таксама падыходзіць)і вусьцем Тургая ў перасохлым воз. Ак-сакал-тауп недалёка ад сяла Нура́
Гэтая ж ломаная лінія атрымала і назву Танаіс (гэта іншы Танаіс, азіяцкі, не Танаіс паміж Эўропай і Азіяй).
Рака Ра.
Птальмэй пра Ра (у Азіяцкай Сарматыі):
(12) З усходу Азіяцкая Сарматыя … абмяжоўваецца таксама і Скітыяй, якая прасьціраецца ўздоўж ракі Ра да павароту 191, які знаходзіцца пад 85° - 54°, і ўздоўж мерыдыяна, які ідзе адсюль да невядомай зямлі.
(13) Ёсць яшчэ іншы паварот ракі Ра 192, які набліжаецца да павароту ракі Танаіс, становішча якога такое: 74° - 56°. - Птальмэй. Геаграфія (III, 8. 12, 8. 13). Па Латышаву В. В. Пераклад П. І. Цьвяткова. / Разьдзел 8. Карта Азіі II.
12. вусьце ракі Ра[41] 87°30' - 48°50'. - Кніга V, Капіталь 9. Палажэньне Азіяцкай Сарматыі. Азіі мапа II.
Выснова 1 (базавая): сучасная паралель 48°°30′ супадае з паралельлю 48°30′ у працы Птальмэя.
Абазначым яе праз 48°30′.
Выснова 2 (базавая): сучасны мерыдыян 28° супадае з мерыдыянам 53° у працы Птальмэя.
Абазначым яе праз 28°(53°).
У далейшых разважаньнях будзем лічыць, што паралелі Птальмэя супадаюць з сучаснымі паралелямі, і паглядзім, што атрымаецца.
Адлік мерыдыянаў будзем весьці ад мерыдыяна 28°(53°) наступным чынам:
53°Птальмэй =28°Грынвіч (базавы мерыдыян):
54°Птальмэй =29°Грынвіч
...
60°Птальмэй = 35°Грынвіч
61°Птальмэй = 36°Грынвіч
62°Птальмэй = 37°Грынвіч
63°Птальмэй = 38°Грынвіч
64°Птальмэй = 39°Грынвіч
65°Птальмэй = 40°Грынвіч
66°Птальмэй = 41°Грынвіч
67°Птальмэй = 42°Грынвіч...і паглядзім, што атрымаецца
Ра
Рака Ра Птальмэя:
паварот Ра 74°-56°
паварот Ра 85°-54°
вусьце Ра 87°30-48°50.
На самой справе:
Волга, Казань 74°-55°45
Курасан, Петрапаўлаўскі 85°-54°
вусьце Тургая, Нура́ 87°20-48°55
Назоў Ра атрымала штучна пабудаваная ломаная лінія з пачаткам ля Казані на Волзе, паваротам ля Петрапаўлаўскага Чалябінскай вобл. на Курасане (пасёлак Сухтэлінскі на гэтай жа рацэ таксама падыходзіць)і вусьцем Тургая ў перасохлым воз. Ак-сакал-тауп недалёка ад сяла Нура́, дзе
р. Волга, Казань 49°06′52″ д 55°47′27″ш.
р. Курасан, Петрапаўлаўскі 60°06'11"д. 54°00'50" ш.
р. Курасан,Сухтэлінскі 60°04′48" д. 53°56′49"ш.
вусьце Тургая, Нура́ 62°18′29″ д. 54°00'50" ш.
Згодна базавым высновам №№1-2:
Волга, Казань 49°07′(74°05) - 55°47′27″(55°45)
Курасан, Петрапаўлаўскі 60°06'(85°05) - 54°00'50"(54°00)
Курасан,Сухтэлінскі 60°05'(85°05) - 53°57'50"(54°00)
вусьце Тургая, Нура́ 62°20′(87°20) - 48°53′38″(48°55)
Гэтая ж ломаная лінія атрымала і назву Танаіс (гэта іншы Танаіс, азіяцкі, не Танаіс паміж Эўропай і Азіяй).
Схема пабудовы ракі Ра:
74°—56° (паўночны паварот Ра): перасячэньне мерадыяна 49°(74°) рэчышча Волгі ад г. Казань да в. Усольле (пачатак Самарскай Лукі) з паралельлю 56°, якая пазначае мяжу паміж Паўдзённым і Сярэднім Уралам, якую праводзяць па шыротным участку верхняга цячэньня ракі Уфа, і даволі дакладна супаў з паваротам Волгі каля Казані, паралель якой роўная 55°45′.
Кропка з каардынатамі 49°(74°)—56° аказалася на 13'(15') паўночней Казані 49°(74°)—55°45, каля якой Волга сапраўды робіць паварот.
Зразумела, што ў разгледжаным выпадку ракой Ра названая Волга: .
Вось гэты мерыдыян 49°(74°) рэчышча Волгі:
/Волга/ Казань, вусьце Казанкі 49°06′52″(74°05) д 55°47′27″(55°45) ш.
/Волга/ Усольле, пачатак Самарскай Лукі 49°03′53″(74°05) д. 53°23′32″(53°25) ш.
* "Самарская Лука - самая вялікая, значна выяўленая і вядомая лукавіна ракі Волгі ў ніжнім яе цячэньні паміж вёскай Усольле і горадам Сызрань." (мова расейская)
(„Сама́рская Лука́ — самая большая, значительно выраженная и известная излучина реки Волги в нижнем её течении между селом Усолье и городом Сызрань.“ )
Вось гэтая 56° паралель :
„СЯРЭДНІ УРАЛ (58º45'- 56º00' пн. ш.).
Паўдзённую мяжу Сярэдняга Урала праводзяць па шыротнаму ўчастку верхняй плыні ракі Уфа, паблізу горада Верхні Уфалей, паўночную - па гары Качканар…
...
ПАЎДЗЁННЫ УРАЛ (56º00'- 51º00' пн. ш.)
Да Паўдзённага Уралу адносяць частку Уральскай горнай краіны паміж шыротным участкам верхняга цячэньня ракі Уфа і шыротным участкам плыні ракі Урал паміж Орскам і Арэнбургам.." - Мацьвееў А. К. Вяршыні Каменнага Пояса: Назвы гор Урала - 2- е выд., перапрац. і дап. - Чэлябінск: Паўдённа-Уральскае кніжнае выдавецтва, 1990. - 289 с. - ISBN 5-7688-0296-7 (мова расейская)
На заходзе на паралелі 56° паказана вусьце Вістулы і вусьце Хрона-Крона:
вусьце ракі Вістула пад 20°(45°) - 56°
вусьце ракі Хрон-Крон пад 25°(50°) - 56°
85° — 54° (паўдзённы паварот Ра): перасячэньне мерадыяна 60°(85°) у. д. усходняй мяжы Паўночнага Урала, які ляжыць паралельна Волзе, з паралельлю 54º00' пн. ш., якая падзяляе Паўдзённы Урал на дзьве часткі – паўночную паміж р. Уфа (56° пн. ш.) і р. Інзэр (54° пн. ш.) і паўдзённую паміж р. Інзэр (54° пн. ш.) і р. Белая (53° с. ш.), дзе р. Белая перасякае горы, і вельмі дакладна супаў з паваротам ракі Курасан каля Петрапаўлаўскага (Сухтэлінскі таксама падыходзіць) Чалябінскай вобл.
Кропка з каардынатамі 85°—54° аказалася якраз каля Петрапаўлаўскага 60°(85°) - 54°, каля якога р. Курасан сапраўды робіць паварот (у масштабах усёй ракі - нязначны). Зразумела, ракой Ра названая рака Курасан.
Вось гэты 60°(85°) мерыдыян усходняй мяжы Уральскіх гор:
“Уральскі хрыбет .... цэнтральная частка паміж паралелямі 65° і 55° пн. ш., г. зн. на працягу каля 1100 км,… ідзе ўвесь час амаль уздоўж 60° у. д. ад Грынвіча - Уральскі хрыбет // Энцыклапедычны слоўнік Бракхаўза і Эўхрона: у 86 т. (82 т. і 4 доп.). - СПб., 1890-1907.
Вось гэтая 54° паралель:
„7. ПАЎДЗЁННЫ УРАЛ (56º00 '- 51º00' пн. ш.)
Да Паўдзённага Ўралу адносяць частку Ўральскай горнай краіны паміж шыротным участкам верхняга цячэньня ракі Уфы і шыротным участкам плыні ракі Урал паміж Орскам і Арэнбургам….Гэта вялікая горная краіна, хрыбты якой у яе паўночнай частцы паміж Уфой і Інзерам ідуць у агульным кірунку з ПнУ на ПдзЗ, а ў паўдзённай частцы паміж Інзерам і Белай - у мерыдыянальным кірунку "- Мацьвееў А. К. Вяршыні Каменнага Пояса: Назвы гор Урала .. - 2- е выд., перапрац. і дап. .. - Чэлябінск: Паўдённа-Уральскае кніжнае выдавецтва, 1990. - 289 с. - ISBN 5-7688-0296-7.
Вось паралель 54º00' пн. ш. і кропка перасячэньня яе з мерыдыянам 60°(85°) у. д.:
р. Вялікі Інзэр/ паварот 58°01'24"(83°00) E 54°03'18"(54°05) N
р. Вялікі Інзэр/ паварот 57°53'54"(82°55) E 53°58'45"(54°00) N
р. Вялікі Інзэр/(лв) в. Карталы́ 57°51′30″(82°50) д. 53°57′13″(54°55) ш.
р. Вялікі Інзэр/(пр) в. Ціхі Ключ 57°50′44″(82°50) д. 53°57′34″(54°00) ш.
р. Белая/ в. Шушпа́ 58°28′42″(83°30) д. 54°04′55"(54°05) ш.
р. Белая/ г. Беларэ́цк 58°24′00″(83°25) д. 53°58′00″(54°00) ш.
р. Курасан/ выток 59°43′05″(84°45) д. 54°01′14″(54°00) ш.
р. Курасан/ пасёлак Сухтэлінскі 60°04′48″(85°05) д. 53°56′49″(54°00) ш.
р. Курасан/ п. Петрапаўлаўскі 60°06'11"(85°05) д. 54°00'50"(54°00) ш.
р. Курасан/ вусьце (р. Уй) 60°26′34″(85°35) д. 54°04′07″(54°00) ш.
Адкуль:
р. Курасан/ п. Петрапаўлаўскі 60°06'(85°05) - 54°00
р. Курасан/ пасёлак Сухтэлінскі 60°05′(85°05) - 54°00
паварот Ра 60° (85°00) - 54°00
На заходзе на паралелі 54° у дэльце Віслы знаходзіцца Марыенбург (рукаў Ногат), на аснове якога пабудавана вусьце Вістулы:
Марыенбург (Ногат, дэльта Віслы) 19°1′54″(44°) д. 54°2′32″(54°) ш.
Заўвага. Павароты ракі Ра атрыманы штучна па той жа самай схеме, што і паварот Тыра:
53° — 48°30' (паварот ракі Тыр): перасячэньне мерадыяна 28°(53°) цячэньня Дуная на Пн ад г. Чэрнаво́ды (па-рум. Cernavodă) да г. Гала́ць (па-рум. Galaţi) з паралельлю 48°30′ рэчышча Днястра ад г. Хаты́н (па-укр. Хоти́н) да г. Магілёў-Днястроўскі і даволі дакладна супаў з паваротам Днястра каля Магілёва-Днястроўскага, мерыдыян якога роўны 27°47′(52°45′).
Кропка з каардынатамі 28°(53°) — 48°30' аказалася на 13'(15') усходней Магілёва, каля якога Днестр сапраўды робіць паварот. Зразумела, што ў разгледжаным выпадку ракой Тыр названы Днестр.
Вось гэты 28°(53°) мерыдыян Дуная:
г. Гала́ць (па-рум. Galaţi) 28°02'33"(53°) д. 45°25'24" ш.
г.Чэрнаво́да (па-рум. Cernavodă) 28°02'01″(53°) д. 44°20'17″ ш.
* Вытрымка: "Ніжэй горада Чэрнавода р. Дунай цячэ ў паўночным напрамаку, а ў месцы ўпадзеньня ракі Сірет (155 км) плаўна паварочвае на ўсход, захоўваючы ў асноўным гэты напрамак да ўпадзеньня ў Чорнае мора."- Дунай // Энцыклапедычны слоўнік Бракхаўза і Эўхрона: у 86 т. (82 т . і 4 доп.). - СПб., 1890-1907 (мова расейская)
Вось гэтая паралель 48°30':
Хаты́н (па-укр. Хоти́н) 26°29′31″ д. 48°30′34″ ш.
Магілёў 27°47′00″ д. 48°27′00″ ш.
*Вытрымка: „Д., які бяжыць на Ў, ля горада Магілёва мяняе свой кірунак на паўдзённы і ўпадае ў Чорнае мора праз Днястроўскі ліман, разьмешчаны ў 40 вёр. на З ад горада Адэсы. - Днестр // Энцыклапедычны слоўнік Бракхаўза і Эўхрона: у 86 т. (82 т. і 4 доп.). - СПб., 1890-1907 (мова расейская).
87°30'—48°50' (вусьце ракі Ра): перанос мыса заліва Сары-чаганак («Жоўтая бухта») Аральскага мора, „які падыходзіць да самой паштовай дарогі, якая злучае г. Казалінск з Орскам і Арэнбургам“, разам з берагавой лініяй па схеме „2° на поўнач (+2°↑) і 1° на ўсход (+1°→) і даволі дакладна супала з с. Нура́ (каз. Нұра) (Акцюбінская вобласьць) ля р. Тургай, мерыдыян якога 62°19′(87°20), у навакольлі якога Тургай разліваецца на мноства азёр, якія ў палове мінулага стагодзьдзя складалі сабою адно вадасховішча (Гл. "Арэнбургскую тапаграфію" Рычкова), якое мела ў акружнасьці вёрстаў каля 200 і лічылася даволі глыбокім. Азеры гэтыя вельмі вядомыя таму, што ў іх ўпадае адна з самых значных кіргізскіх рэк Тургай, які прымае ў сябе мноства іншых рэк і рэчак.“
Кропка з каардынатамі 87°30-48°50 аказалася на 11'(10') усходней с. Нура́ 87°20-48°55
Зразумела, што ў разгледжаным выпадку вуьцем Ра названае вусьце Тургая ў азерах Аксакалбарбі і ракой Ра названы Тургай.
Схема пабудовы вусьце ракі Ра:
/+1°→/+2°↑/ Алты-Кудук 62°40′(87°40) - 48°50
/+1°→/+2°↑/ раз'езд 85 Сары-Шаганак (Кызыларда) 62°31'(87°30) - 46°50
/+1°→/+2°↑/ ур. Малы Сарышыганак (высахлы заліў) 62°32'(86°30) - 48°50
вусьце ракі Ра [41] 62°30'(87°30) - 48°50
с. Нура́ 62°19′(87°20) - 48°50
На самой справе:
Аральск, заліў Вялікі Сарышыганак 61°40′00"(86°40) д. 46°48′ (46°50) ш.
Сары-Шаганак (вобл. Кызыларда) 61°31'00"(86°30) д. 46°53'59"(46°50) ш. раз'езд 85
урочышча Малы Сарышыганак 61°32'07"(86°30) E 46°49'23"(46°50) N
с. Нура́ (арыентыр Ак-сакал-тауп) 62°18′29″(87°20) д. 48°53′38″(48°50) ш.
* урочышча Малы Сарышыганак (высахлая частка заліва Сары-чаганак Аральскага мора)
„Сары-чаганак (Сары-чеганак) заліў у пн.-усх. ускрайку Аральскага мора, які падыходзіць да самой паштовай дарогі і які злучае г. Казалінск з Орскам і Арэнбургам“. - Энцыклапедычны слоўнік Ф.А. Бракхаўза і І.А. Эўхрона. - С.-Пб.: Бракхаўз-Эўхрон. 1890-1907 (мова расейская).
„Рэкі Тургай і Іргіз зьліваюцца разам недалёка ад свайго ўпадзення ў Ак-сакал-барбі, … па сьведчаньні г. Леўшына, возера Ак-сакал-барбі, параўнальна нават з тым, як яно было ў палове мінулага стагодзьдзя, значна абсохла, а таму ў ранейшы час магло прымаць у сябе абедзьве ракі, незалежна адна ад другой, Іргіз правей, а Тургай лявей.“ - Тэкст адноўлены па выданьні: Геаграфічныя звесткі кнігі Вялікага Чарцяжа аб кіргіззкіх стэпах і Туркестанскім краі // Запіскі імператарскага рускага геаграфічнага таварыства адзьдзяленьня этнаграфіі, Том VI. СПб. 1880 (мова расейская).
Заўвага.
Па гэтай жа схеме (+2°↑/+1°→) былі атрыманы:
/+2°↑/+1°→/ Кінбурн 32°30'(57°30) — 48°30 вусьце Барыстэна
/+2°↑/+1°→/ Марыенбург 20°00'(45°00) — 56o00 вусьце Вістулы
/+2°↑/+1°→/ раз'езд 85 Сары-Шаганак 62°31'(87°30) — 48°50 вусьце Ра
/+2°↑/+1°→/ Трсьцін 18°30'(43°30) — 50o30 пн. мяжа Сарм. гор
На самой справе:
Кінбурн 31°32′35″(56°30) д. 46°32′46″(46°30) ш. /вусьце Дн. лім. або Дн/
Марыенбург 19°01′54″(44° ) д. 54°02′32″(54° ) ш. /Ногат, дэльта Віслы/
Сары-Шаганак 61°31'00"(86°30) д. 46°53'59"(46°50) ш. /раз'езд 85, Арал, Кзыл-Арда/
Трсьцін 17°27′50″(42°30′) O 48°31′40″(48°30) N / пн&пдз-ей ад горада М. Карпаты/
Ра-Танаіс.
Штучна пабудаваная ломаная лінія з пачаткам ля Казані на Волзе, паваротам ля Петрапаўлаўскага на Курасане і вусьцем Тургая недалёка ад сяла Нура́ атрымала дзьве назвы: Ра (бог Сонца старажытнага Эйгіпта) і Танаіс (трохі відазьмененае ад Танатас, бог Сьмерці старажытнай Грэцыі);гэта іншы Танаіс, азіяцкі, не Танаіс паміж Эўропай і Азіяй
Птальмэй дае два павароты (паўночны і паўдзённы) Ра, а плямёны жывуць каля двух (паўночнага і паўдзённага) паваротаў Танаіса.
Павароты (паўночны і паўдзённы) Ра (у Азіяцкай Сарматыі):
„(12) З усходу Азіяцкая Сарматыя … абмяжоўваецца таксама і Скітыяй, якая прасьціраецца ўздоўж ракі Ра да павароту 191, які знаходзіцца пад 85° - 54°….
(13) Ёсць яшчэ іншы паварот ракі Ра 192, які набліжаецца да павароту ракі Танаіс, становішча якога такое: 74° - 56°.“ - Птальмэй. Геаграфія (III, 8. 12, 8. 13). Па Латышаву В. В. Пераклад П. І. Цьвяткова. / Капітулум 8. Азіі мапа II. (мова расейская)
Тут
паўночны паварот Ра 74°— 56°,
паўдзённы паварот Ра 85°— 54°.
Плямёны каля двух (паўночнага і паўдзённага) паваротаў ракі Танаіс (у Азіяцкай Сарматыі):
„(16) Сарматыю займаюць у мясцовасьцях, якія прылягаюць да невядомай зямлі, сарматы-хіпербарэі 199, ніжэй іх - сарматы царскія 200, народ мадокі 201 і сарматы-каняеды 202, а яшчэ ніжэй іх – заходы* 203, свардэны 204 і асеі 205, затым уздоўж паўночнага павароту ракі Танаіс - шматлікі народ перыербіды 206, а ўздоўж паўдзённага - народ яксаматы 207…“ - Птальмэй. Геаграфія (III, 8. 16). Па Латышаву В. В. Пераклад П. І. Цьвяткова./ Капітулум 8. Азіі мапа II (мова расейская).
Зразумела, што мае месца ўзаемазаменнасьць:
паўночны паварот Ра-Танаіса 74°— 56°,
паўдзённы паварот Ра-Танаіса 85°— 54°,
Для таго Танаіса, які апісаны ў Еўрапейскай Сарматыі, ніякага сэнсу не мае гаварыць пра яго паўночны ці паўдзённы паварот, паколькі той Танаіс мае толькі адзін паварот - паварот ракі Танаіс 72°30′-56°.
Паколькі рака з назвай Ра каля двух паваротаў названая Танаісам, зразумела, што і ў вусьці рака з той жа назвай Ра, будзе мець тую ж назву Танаіс.
17.05.2020 Рагнеда Полацкая
