Паўночныя крыжовыя паходы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Паўночныя крыжовыя паходы
Дата: 1198—1411
Месца: Прыбалтыка, паўночны захад Русі
Вынік: разгром і гвалтоўная хрысьціянізацыя прусаў і палабзкіх славянаў, захоп крыжакамі прыбалтыйскіх земляў да межаў Русі, Польшчы і Літвы. Правал спробаў далейшых захопаў.
Супернікі
Тэўтонскі ордэн,
Лівонскі ордэн,
Ордэн мечнікаў,
Дабрынскі ордэн,
Каралеўства Швэцыя,
Каралеўства Данія
народы Прыбалтыкі,
Вялікае Княства Літоўскае,
прусы,
Наўгародзкая рэспубліка,
Польшча,
Полацкае княства

Паўночныя крыжовыя паходы (Балтыскія крыжовыя паходы) — войны (1198—1411) нямецкіх, дацкіх і швэцкіх рыцараў супраць фінскіх плямёнаў (фінаў, ліваў, эстаў), славянаў (бодрычаў, памяранаў, люцічаў), балтыскіх народаў (прусаў, літоўцаў, куршаў, зэмгалаў і жамойтаў) з мэтай распаўсюду каталіцтва і выкараненьня паганства, а часам і саміх паганаў. Часам да Паўночных крыжовых паходаў адносяць вайсковыя кампаніі швэцкіх і нямецкіх рыцараў супраць праваслаўных рускіх княстваў. Паўночны крыжовы паход афіцыйна пачаўся ў 1193 годзе, калі Папа рымскі Цэлестын III заклікаў да хрысьціянізацыі паганаў Паўночнай Эўропы, хоць яшчэ да гэтага скандынаўскія каралеўствы і Сьвятая Рымская імпэрыя ужо вялі вайсковыя дзеяньні супраць паўночных народаў Усходняй Эўропы.

Захопленыя землі ў славянскім Памор’і, Прусіі, Паўднёва-заходняй Фінляндыі, Заходняй Карэліі актыўна калянізаваліся, на іх утвараліся новыя дзяржаўныя структуры, як, напрыклад, нямецкія герцагства Мэкленбурскае, маркграфства Брандэнбурскае, валоданьня Тэўтонскага і Лівонскага духоўна-рыцарскіх ордэнаў, актыўна якія ўдзельнічалі ў заваёвах. Карэннае насельніцтва падвяргалася гвалтоўнай хрысьціянізацыі і нярэдка прамому зьнішчэньню. На заваяваных крыжакамі тэрыторыях, часам на месцы ранейшых селішчаў, узьнікалі новыя гарады і ўмацаваньні: Рыга, Бэрлін, заснаваныя немцамі, Рэвель — датчанамі, Выбарг — швэдамі і інш. Некаторыя зь іх, як, напрыклад, Рыга, былі важнымі фарпостамі каталіцкай царквы, рэзыдэнцыямі архібіскупаў.

Ня ўсіх сваіх мэтаў крыжакі дасягнулі: Вялікае княства Літоўскае і Жамойць змаглі абараніць сваю незалежнасьць.

Далёка ня ўсе вайсковыя падзеі Паўночных крыжовых паходаў лічыліся крыжовымі паходамі ў Сярэднія вякі, некаторыя зь іх былі названы крыжовымі паходамі толькі ў XIX стагодзьдзі нацыянальнымі гісторыкамі на хвалі нацыянал-рамантызму.

Вэндзкі крыжовы паход[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Крыжовы паход супраць славянаў

Вайсковая кампанія супраць палабзкіх славянаў (якіх немцы звалі вэндамі), якія засялялі паўночныя і ўсходнія часткі сучаснай Нямеччыны, пачалася ў 1147 годзе, і працягвалася, фактычна, да XVI стагодзьдзя.

Лівонскі крыжовы паход[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Лівонскі крыжовы паход

У XII стагодзьдзі землі сучасных Эстоніі, Латвіі і Летувы былі паганскім клінам паміж тэрыторыямі, на якіх панавала хрысьціянства. У 1192 годзе папа Цэлестын III абвясьціў крыжовы паход супраць балтыйскіх паганаў. У выніку на ўсходніх берагах Балтыйскага мора зьявіліся дзяржавы рыцарскіх ордэнаў.

Лівы, якія засялялі Прыбалтыку, плацілі даніну Полацкаму княству, эсты — наўгародцам, і заснаваньне крыжакоў на гэтых землях пагражала ўплыву рускіх князёў. У 1203 годзе пачаліся вайсковыя сутыкненьні паміж Нямецкім Ордэнам і Полацкам, у 1217 — паміж Ордэнам і Ноўгарадам. Рускім войскам не атрымоўвалася браць нямецкія крэпасьці, а крыжакі паступова авалодалі рускімі Кукейнос, Герсыкам, Вільядзі і Юр’евым. У 1232 рымскі папа Грыгорый IX заклікаў крыжакоў да наступу на наўгародзкія землі ў мэтах перашкаджэньня калянізацыі наўгародцамі Фінляндыі. У адказ на нямецкія набегі Яраслаў Усеваладавіч Наўгародзкі ўварваўся ў валадарствы ордэну і разьбіў яго ў бітве на Амоўжа (1234).

Прускі крыжовы паход[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Набыцьці Тэўтонскага ордэну ў Прусіі, у 1237 годзе пры яго аб’яднаньні зь Лівонскім ордэнам у Курляндыі і Лівоніі, і ў 1260 годзе (зацененым пазначаны раёны якія змагаюцца за тэрыторыі ў Прусіі і Жамойці)
Асноўны артыкул: Прускі крыжовы паход

У 1217 годзе рымскім папам Ганорыюсам III быў абвешчаны крыжовы паход супраць прускіх паганцаў, на землі якіх прэтэндаваў Конрад I Мазавецкі. У 1225 годзе князь папытаў дапамогі ў тэўтонскіх рыцараў, абяцаўшы ім валоданьне гарадамі Кульм і Дабрыняў, а таксама захаваньне за імі захопленых тэрыторыяў. У выніку на паўднёвым узьбярэжжы Балтыйскага мора зацьвердзіўся Тэўтонскі ордэн.

Крыжовы паход на Літву (другі балтыйскі паход)[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Саўлеская бітва, 1236

19 лютага 1236 году папа абвясьціў другі крыжовы паход супраць Літвы. У Лівонію прыбыло магутнае падмацаваньне — 2000 саксонскіх рыцараў і 200 дружыньнікаў з Пскову. Паход скончыўся разгромам пры Сауле.

Лівонскі паход на Русь[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Лівонскі паход на Русь

Пасьля аб’яднаньня мечнікаў з Тэўтонскім ордэнам (1237) і паслабленьня Ўладзімера-Суздальскага княства падчас мангольскага нашэсьця (1238—1239) быў прадпрыняты паход Андрэаса фон Вэльвэна, Дытрыха фон Грунынгена, Германа фон Буксгэўдэна і іншых вайскаводаў ордэну на Ноўгарад і Пскоў. Рыцары захапілі Ізборск і Пскоў і патрывалі паразу ў 1242 годзе на лёду Чудзкага возера ад князя Аляксандра Яраславіча.

Вялікая вайна[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзяржава Тэўтонскага ордэну і яе межы зь Вялікім Княствам Літоўскім 1260—1455
Асноўны артыкул: Вялікая вайна 1409—1411 гадоў

6 жніўня 1409 году вялікі магістар ордэну Ульрых фон Юнгінгэн абвясьціў вайну Польскаму Каралеўству і Вялікаму княству Літоўскаму. Да пачатку 1410 году ордэнскія войскі налічвалі 51 харугву, польская армія налічвала 42 польскіх харугвы, 7 рускіх і 2 харугвы наймітаў, літоўская — 40 харугваў. 15 ліпеня 1410 году адбылася вырашальная бітва Вялікай вайны — Грунвальдзкая бітва, якая рашыла зыход вайны на карысьць хаўрусьнікаўў. У лютым 1411 году ў горадзе Торунь Польшча і Вялікае княства Літоўскае склалі з Тэўтонскім ордэнам мірную дамову, паводле якой ордэн вяртаў усе занятыя раней у Польшчы і Літвы тэрыторыі і выплачваў кантрыбуцыю.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]