Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка

Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка па-нямецку: Deutsche Demokratische Republik
← 7 кастрычніка 1949—3 кастрычніка 1990 →
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: Пралетары ўсіх краінаў, злучайцеся! па-нямецку: Proletarier aller Länder, vereinigt Euch!'
Дзяржаўны гімн: «Auferstanden aus Ruinen»
Разьмяшчэньне НДР у Эўропе
Афіцыйная мова	нямецкая
Сталіца	Усходні Бэрлін
Найбуйнейшы горад	Усходні Бэрлін, Дрэздэн, Ляйпцыг
Форма кіраваньня Прэзыдэнт НДР (1949—1960) Старшыня Дзяржаўнай Рады НДР (1960—1990)	сацыялістычная парлямэнцкая рэспубліка Вільгельм Пік (1949—1960) Вальтэр Ульбрыхт (1960—1973) Вілі Штоф (1973—1976) Эрых Гонэкер (1976—1989) Эган Крэнц (1989) Манфрэд Гэрлах (1989—1990)
Плошча  • агульная	108 333 км²
Насельніцтва  • агульнае	16,675 млн
Канфэсійны склад	Пратэстантызм
Валюта	Марка НДР
Дамэн верхняга ўзроўню	.dd
Тэлефонны код	+37
Цяпер зьяўляецца часткай	Нямеччына

Няме́цкая Дэмакраты́чная Рэспу́бліка (НДР, Усходняя Нямеччына; па-нямецку: Deutsche Demokratische Republik) — сацыялістычная дзяржава, заснаваная 7 кастрычніка 1949 году ў савецкай акупацыйнай зоне Нямеччыны й усходнім (савецкім) сэктары Бэрліну. Рэспубліка афіцыйна спыніла існаваньне й была аб’яднаная з ФРН у 00:00 па цэнтральнаэўрапейскім часе 3 кастрычніка 1990 году.

Гісторыя

Артыкул сэрыі
Гісторыя Нямеччыны
Тэмы
Храналёгія Гісторыяграфія Вайсковая гісторыя Эканамічная гісторыя Тэрытарыяльныя зьмены Сьпіс манархаў Нямеччыны
Раньняя гісторыя
Германцы Вялікае перасяленьне народаў Франская імпэрыя
Сярэднявечча
Усходняя Франкія Каралеўства Нямеччыны Сьвятая Рымская імпэрыя Расьсяленьне на ўсход
Раньні Новы час
Раздробленасьць Каралеўства Прусіі
Аб’яднаньне
Райнскі зьвяз Нямецкі зьвяз (мытны) Рэвалюцыя 1848—1849 гадоў у Нямеччыне Паўночнанямецкі зьвяз
Нямецкі райх
Нямецкая імпэрыя 1871—1918 I сусьветная вайна 1914—1918 Ваймарская рэспубліка 1918—1933 Трэці Райх 1933—1945 II сусьветная вайна 1939—1945
Сучаснасьць
Акупацыя Усходнія тэрыторыі 1945—1949/1952 Выгнаньне немцаў 1944—1950 Падзел на захад і ўсход 1949—1990 Узьяднаньне Новыя землі 1990 Сучасная гісторыя з 1990

Вільгельм Пік

9 чэрвеня 1945 году на тэрыторыі, дзе знаходзіліся савецкія войскі, была ўтворана Савецкая вайсковая адміністрацыя ў Нямеччыне (СВАН, спыніла сваё існаваньне ў кастрычніку 1949 г. пасьля абвяшчэньня НДР, і замест яе была ўтворана Савецкая кантрольная камісія), першым галоўнакамандуючым якой стаў Георгі Жукаў.

Абвяшчэньне НДР адбылося празь пяць месяцаў у адказ на стварэньне на тэрыторыі трох заходніх акупацыйных зон Фэдэратыўнай Рэспублікі Нямеччына, 7 кастрычніка 1949 году абвешчаная Канстытуцыя НДР.

Найважнейшыя этапы гісторыі НДР:

• Ліпень 1952 г. — на II канфэрэнцыі САПН быў абвешчаны курс на пабудову ў НДР сацыялізму
• 17 чэрвеня 1953 г. — «народнае паўстаньне»;
• 13 жніўня 1961 г. — узьвядзеньне бэрлінскага муру;
• Сьнежань 1972 г. — заключэньне дамовы аб асновах адносінаў паміж ФРН і НДР;
• 9 лістапада 1989 г. — стыхійнае падзеньне бэрлінскага муру;
• 1 ліпеня 1990 г. — набыў моц гаспадарчы й валютны саюз НДР і ФРН;
• 3 кастрычніка 1990 г. — афіцыйнае ўступленьне НДР у ФРН.

Умовы аднаўленьня эканомікі ў НДР былі прыкметна цяжэй, чым у ФРН: на Ўсходнім фронце Другой сусьветнай вайны былі больш жорсткія баі, якія прывялі да велізарных разбурэньняў, Значная доля радовішчаў карысных выкапняў і прадпрыемстваў цяжкай прамысловасьці апынулася ў ФРН, больш цяжкія былі й рэпарацыі СССР.

У пачатку 1952 Сталін узьняў пытаньне пра аб’яднаньне Нямеччыны. 10 сакавіка 1952 Савецкі Саюз прапанаваў усім акупацыйным дзяржавам (Вялікабрытаніі, Францыі, і ЗША) неадкладна й пры ўдзеле агульнанямецкага ўраду пачаць распрацоўку мірнай дамовы зь Нямеччынай, праект якой прыкладаўся. СССР гатовы быў пагадзіцца на аб’яднаньне краіны, дапусьціць існаваньне нямецкага войска, вайсковай прамысловасьці й свабоднай дзейнасьці дэмакратычных партыяў і арганізацыяў, але пры ўмове няўдзелу Нямеччыны ў ваенных блёках. Захад фактычна адкінуў савецкую прапанову, настойваючы на ​​тым, што аб’яднаная Нямеччына павінна быць свабоднай для ўступленьня ў НАТО. На рашэньне ААН была створана камісія па правядзеньні ўсеагульных выбараў. Аднак рашэньнем Сталіна прадстаўнікі камісіі не былі дапушчаныя на тэрыторыю НДР. Сьмерць Сталіна ў наступным годзе не паўплывала на сытуацыю.

Падзеі 17 Чэрвеня 1953 прывялі да таго, што замест спагнаньня рэпарацый СССР стаў аказваць НДР эканамічную дапамогу. Ва ўмовах абвастрэньня зьнешнепалітычнай сытуацыі вакол нямецкага пытаньня й масавага сыходу кваліфікаваных кадраў з НДР ў Заходні Бэрлін 13 жніўня 1961 году пачалося ўзьвядзеньне сыстэмы загараджальных збудаваньняў паміж НДР і Заходнім Бэрлінам — "Бэрлінскага муру".

У пачатку 1970-х гг. пачалася паступовая нармалізацыя адносінаў паміж дзьвюма нямецкімі дзяржавамі. У чэрвені 1973 г. набыў моц Дагавор аб асновах адносінаў паміж НДР і ФРН. У верасьні 1973 году НДР стала паўнапраўнай сяброўкай ААН і іншых міжнародных арганізацыяў. 8 лістапада 1973 г. НДР афіцыйна прызнала ФРН і ўсталявала зь ёй дыпляматычныя адносіны.

У другой палове 1980-х у краіне сталі нарастаць эканамічныя цяжкасьці, увосень 1989 году паўстаў грамадзка-палітычны крызіс, у выніку кіраўніцтва САПН выйшла ў адстаўку (24 кастрычніка — Эрых Гонэкер, 7 лістапада — Вілі Штоф). Новае Палітбюро ЦК САПН 9 лістапада прыняла рашэньне дазволіць грамадзянам НДР прыватныя паездкі за мяжу без уважлівых прычын, у выніку чаго адбылося стыхійнае падзеньне «бэрлінскага муру». Пасьля перамогі ХДС на выбарах 18 сакавіка 1990 году новы ўрад Лётара дэ Мэзьер пачаў інтэнсіўныя перамовы з урадам ФРН па пытаньнях нямецкага аб’яднаньня. У траўні й жніўні 1990 падпісаны 2 дамовы, якія зьмяшчалі ўмовы далучэньня НДР да ФРН. 12 верасьня 1990 году ў Маскве падпісаны Дагавор аб канчатковым урэгуляваньні ў адносінах да Нямеччыны, які ўтрымоўваў рашэньні па ўсім комплексе пытаньняў нямецкага аб’яднаньня. У адпаведнасьці з рашэньнем Народнай палаты НДР далучылася да ФРН 3 кастрычніка 1990 году.

Палітыка

Паштовая марка НДР 1951 году

Краіна была часткай узначаленага СССР сацыялістычнага лягеру, стаўшы фарпостам у супрацьстаяньні з капіталістычнай Эўропай. У 1955 годзе НДР стала ўдзельніцай Арганізацыі Варшаўскай дамовы. У 1974 г. у канстытуцыю НДР было ўведзена паняцьце «сацыялістычнай нямецкай нацыі», што павінна было падкрэсьліць яе карэннае адрозьненьне ад «капіталістычнай нацыі» ФРН і даваеннага Райху.

Як абвяшчалася, грамадзяне НДР мелі ўсе дэмакратычныя правы й свабоды.

Дзяржаўны лад, палітычная сыстэма

Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка перажыла дзьве важныя вехі ў разьвіцьці свайго грамадзкага й тэрытарыяльнага ладу.

У першы пэрыяд свайго існаваньня (1949—1968), калі была прынятая першая Канстытуцыя (1952 год), НДР пазыцыянавала сябе як адзіная нямецкая дзяржава, утвораная ў адпаведнасьці з рашэньнямі Пацдамскай канфэрэнцыі. Так, зь юрыдычнага пункту гледжаньня яна была адзінай «легальнай» нямецкай дзяржавай. Паколькі надзеі на адзінства Нямеччыны былі яшчэ даволі моцнымі, дзяржаўны лад характарызаваўся наступнымі тэзамі:

• НДР — адзіная дзяржава нямецкае нацыі;
• НДР — фэдэратыўная дзяржава;
• НДР — не сацыялістычная, а буржуазна-дэмакратычная дзяржава. У якасьці формы праўленьня абіраецца народная дэмакратыя.

У гэты час Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка валодае дзьвюхпалатным парлямэнтам. Ніжняя палата — Народная палата — абіралася шляхам усеагульнага прамога таемнага галасаваньня, верхняя палата — Палата зямель — фармавалася праз ляндтаг і. Кіраўнік дзяржавы — Прэзыдэнт. Першым прэзыдэнтам стаў Вільгельм Пік.

Як толькі надзеі на аб’яднаньне Нямеччыны праваліліся, у НДР пачалася рэформа дзяржаўнага ладу. У 1952 было адменена зямельнае дзяленьне, дзяржава была падзелена на акругі. За непатрэбнасьцю ў 1958 годзе была ліквідаваная Палата зямель. Парлямэнт стаў аднапалатным, тэрмін яго паўнамоцтваў складаў 4 гады. Сто адсоткаў месцаў займаў Нацыянальны Фронт Дэмакратычнай Нямеччыны, у руля якога стаяла САПН.

Неўзабаве пасьля сьмерці Вільгельма Піка была скасавана пасада прэзыдэнта. Ягоныя функцыі перайшлі да калектыўнага органу — Дзяржаўнай рады. На чале Дзяржаўнай рады ўстаў генэральны сакратар САПН Вальтэр Ульбрыхт.

Рэформа дзяржаўнага й тэрытарыяльнага ладу была замацавана ў новай, сацыялістычнай Канстытуцыі 1968 году. Асноўным органам улады станавіўся аднапалатны парлямэнт — Народная палата — фармавалася шляхам усенароднага галасаваньня. Народная Палата валодала вельмі шырокімі паўнамоцтвамі, яна ж абірала цэнтральны выканаўчы орган — Дзяржаўную раду.

У цэлым, можна сказаць, што з прыняцьцем паправак да Канстытуцыі ў 1974 году й да 1990 году Нямецкая Дэмакратычная рэспубліка была:

• Унітарнай дзяржавай;
• Сацыялістычнай рэспублікай;
• Дзяржавай працоўных і сялянаў (замест «нямецкай нацыі»)

Узброеныя сілы й сілы бясьпекі

Жаўнеры Народнай арміі НДР на дэманстрацыі за 5-дзённы працоўны тыдзень і скарачэньне тэрміну службы да 12 месяцаў. (1990 г.)

Ганаровая варта гвардыі імя Фрыдрыха Энгельса

Праваахоўныя орґаны

Асноўны артыкул: Народная паліцыя

У 1949 на базе мясцовай паліцыі савецкай зоны акупацыі была сфармавана народная паліцыя МУС НДР.

Спэцыяльныя службы

8 лютага 1950 г. створана міністэрства дзяржаўнай бясьпекі.

Узброеныя сілы

Асноўны артыкул: Нацыянальная народная армія

У 1956 у краіне была створана Нацыянальная народная армія у складзе сухапутных войскаў, фольксмарынэ (народнага флёту) й люфтштрайткрэфтэ ННА (ВПС ННА НДР). У 1961 на базе пагранічнай паліцыі МУС НДР былі ўтвораны памежныя войскі ННА (гл. Эрых Петэр)

Палітычныя партыі

Дамінуючае становішча ў краіне займала Сацыялістычная адзіная партыя Нямеччыны (яе вядучая роля была замацаваная ў Канстытуцыі), разам зь ёю на працягу дзесяцігодзьдзяў існавалі й чатыры іншыя партыі:

• Хрысціянска-дэмакратычны саюз (НДР) (ХДС)
• Лібэральна-дэмакратычная партыя Нямеччыны (ЛДПН)
• Нацыянальна-дэмакратычная партыя НДП (НДР) (НДПН)
• Дэмакратычная сялянская партыя Нямеччыны (ДСПН)

У народнай палаце акрамя партыяў прадстаўлены былі Аб'яднанне свабодных нямецкіх прафсаюзаў, Дэмакратычны жаночы саюз Нямеччыны, Саюз свабоднай нямецкай моладзі й Культурны саюз. Усе палітычныя арганізацыі, якія існавалі ў НДР, аб’ядноўваліся ў Нацыянальны Фронт Дэмакратычнай Нямеччыны. Адзіны сьпіс кандыдатаў ад Народнага Фронту й прапаноўваўся выбаршчыкам.

З 1990 САПН зрабілася ПДС, дэпутаты НДПН далучыліся да ХДС, дэпутаты ДКПН далучылася да лібэралаў, дэпутаты прафсаюзаў ўвайшлі ў СДПН, частка жанчын далучылася да зялёных, моладзевыя і культурныя лідэры далучыліся да камуністаў.

Былі створаны новыя партыі як Дэмакратычны прарыў, Нямецкі сацыяльны саюз і Сацыял-дэмакратычная партыя ў НДР.

Масавыя арганізацыі

• Аб’яднаньне свабодных нямецкіх прафсаюзаў
• Саюз свабоднай нямецкай моладзі
• Грамадства нямецка-савецкага сяброўства

Эканамічнае развіцьцё

Трактарны завод Schönebeck ў 1948 годзе

Прыродныя рэсурсы й прамысловыя зоны НДР

Да 1980-м гг. НДР зрабілася высокаразьвітай індустрыяльнай краінай зь інтэнсіўнай сельскай гаспадаркай. Па аб’ёме прамысловай прадукцыі НДР займала 6-е месца ў Эўропе. Вядучыя галіны прамысловасьці: машынабудаваньне й мэталаапрацоўка, хімічная прамысловасьць, электратэхніка й электроніка, оптыка, прыборабудаваньне, лёгкая прамысловасьць. У эканамічным дачыненьні НДР ішла па шляху плянавай гаспадаркі. У параўнаньні зь іншымі краінамі сацыялістычнага блёка, тут былі дасягнуты значныя посьпехі: узровень жыцьця ў НДР быў самым высокім, а па найважнейшых паказчыках рэспубліка была другой індустрыяльнай дзяржавай пасьля СССР.

Вытворчасьць

Першы пяцігадовы плян 1951—1955 прадугледжваў галоўным чынам ліквідацыю наступстваў вайны, павялічэньне вытворчасьці энэргіі, а таксама цяжкай і хімічнай прамысловасьці. У 1955 годзе ў НДР яшчэ існавалі больш за 13000 прыватных прадпрыемстваў. У 1957 НДР дасягнула ўзроўню вытворчасьці два разы вышэйшага, чым у час другой сусьветнай вайны. У тым жа годзе на было дабыта 213000000 тон сырога лігніту (50 адсоткаў ад сусьветнай вытворчасьці), 32,7 мільярда кіляват электраэнэргіі і 2,9 млн тон сталі (14 разоў больш, чым у 1947 годзе) вытворчасьці. У хімічнай вытворчасьці, НДР была другой у сьвеце па велічыні вытворчасьці й у хуткмі часе зрабілася найбуйнейшым экспарцёрам тэхнікі краінам ўсходняга блёку. Да 1965 году прамысловая вытворчасьць дасягнула ўзроўню, які ў пяць разоў перавышаў дааваенны.

Даходы й спажываньне

Заработная плата ды цэны на спажывецкія тавары ў НДР рэгуляваліся дзяржаўнымі ўстановамі. Некаторыя спажывецкія тавары ў НДР доўгі час былі адносна танныя. Дзяржазныя супсыдыі ў асноўным распаўсюджваліся на тавары паўсядзённага попыту. Тэхнічнае абсталяваньне й іншыя тавары, якія могуць быць экспартаваныя за свабодна канвэртоўную валюту наадварот мелі вельмі высокую цану (у пераліку на пакупніцкую здольнасьць насельніцтва), і для насельніцтва былі вельмі дарагімі. Напрыклад, кошт каляровага тэлевізара 1980-х гадоў, складаў 3500-6900 марак а бутэрброд можна было набыць за пяць цэнтаў. Тавары высокай якасьці былі прапанаваныя ў асобных крамах па вельмі высокіх коштах. У розьнічнай сеткі Intershop з 1962 году былі прадукты «вырабленыя не ў сацыялістычных рыґіонах» якія можна было набыць за валёту, але не за марку НДР. Яскравым прыкладам пратэсту грамадзянаў у сувязі з дэфіцытам спажывецкіх тавараў, быў так званы «крызіс Кавы» ў канцы 1970-х гадоў. Гэта прывяло да недахопу кавы, якую можна было набыць толькі за замежную валюту. Для набыцьця аўтамабілю трэба было спачатку зарэґістравацца, а затым, у залежнасьці ад мадэлі, чакаць 15 гадоў (пры адносна высокім кошце). Дзякуючы «чорнаму рынку», час чаканьня можна было паскорыць (альбо скасаваць зусім), заплаціўшы пры гэтым больш высокую цану. СамЫ папулярны аўтамабіль ва Ўсходняй Нямеччыне Trabant можна было набыць за 10000 марак (з чаканьнем), альбо за 300000 марак без чаканьня. З павелічэньнем вытворчасьці заходняга аўтамабілебудаваньня, аўтамабілі былі ўвезены й у НДР. У 1988 годзе 55 адсоткаў усіх сем’яў мелі аўтамабіль, у параўнаньні з 14 адсоткамі ў 1969 годзе й 38 адсоткамі ў пачатку 1980-х. Для параўнаньня: у 1988 годзе, 61 адсоткаў хатніх гаспадарак у Заходняй Нямеччыне, мелі адзін або некалькі аўтамабіляў. Арэндная плата за кватэру ў залежнасьці ад камплектацыі складала ад 30 да 120 марак у месяц.

Прыбытак прадаўца (у Марках каля 600—800), інжынэра (у Марках 500—1200) і будаўніка (каля 900—1800 марак) адрозьніваўся па велічыні і, такім чынам, у НДР меўся некаторы разрыў паміж даходамі, але ён быў не настолькі моцны, як у заходніх краінах.

Пастаўкі дэфіцытных тавараў, такіх як тэлефонныя лініі або будаўнічы матэрыял, часта залежаць ад стасункаў альбо ад палітычнай прыналежнасьці. 1989 годзе толькі 24,6% насельніцтва мелі тэлефонную лінію.

Транспарт

Чыгуначны транспарт

Чыгуначнымі перавозкамі ў краіне займалася кампанія Deutsche Reichsbahn.

Электравозы вытворчасьці НДР:

• Электравоз ЕЛ2
• Электравоз ЕЛ21

Аўтамабільная прамысловасьць

• Trabant
• Barkas
• IFA
• Wartburg
• Multicar
• P3 Horch / P3 Sachsenring

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Асноўны артыкул: Акруга (НДР)

Акругі НДР

Тэрыторыя НДР адпавядала цяперашнім шасьці фэдэральным землям Нямеччыны (Мэкленбург — Пярэдняя Памеранія, Брандэнбург, Бэрлін (Усходні Бэрлін), Саксонія, Саксонія-Ангальт і Цюрынгія). У 1952 годзе краіна афіцыйна падзяляецца на 14 акругоў з цэнтрамі ў аднайменных гарадах (з 1961 году 15 акругоў):

• Гальле
• Гера
• Дрэздэн
• зуль
• Карл-Маркс-Штадт
• Котбус
• Ляйпцыг
• Магдэбург
• Нойбрандэнбург
• Патсдам
• Ростак
• Франкфурт-на-Одэры
• Швэрын
• Эрфурт
• У 1961 годзе самастойнай акругай стаў Усходні Бэрлін.

НДР межавала з Фэдэратыўнай Рэспублікай Нямеччынай, Польскай Народнай Рэспублікай і Чэхаславацкай Сацыялістычнай Рэспублікай.

Культура

Кінэматограф

• Кінастудыя DEFA
• Фільмы НДР

Музыка

• Бэрлінская вышэйшая школа музыкі імя Эйслер
• Бэрлінскі сымфанічны аркестар
• Сымфанічны аркестар Бэрлінскага радыё
• Puhdys, рок-гурт
• Karat, прагрэсіў-рок-гурт
• Feeling B, панк-рок-гурт
• Эрнст Буш актор і сьпявак
• Дын Рыд паэт, сьпявак, актор, рэжысэр, грамадзкі дзеяч
• Пярэсты кацёл-музычная забаўляльная тэлеперадача

Тэатар

Драматычны тэаатр

7 верасьня 1945 пастаноўкай п’есы «Натан Мудры» Г. Лесінга быў адкрыты Deutsches Theater.

Пасьля ўтварэньня Готхольд Эфраім ў 1949 задачай тэатральнага мастацтва абвешчана палітычнае й маральнае выхаваньне чалавека — будаўніка сацыялізму. Тэатры былі нацыяналізаваны й перайшлі ў падпарадкаваньне дзяржавы. Будаваліся новыя будынкі тэатраў наўзамен разбураных, ствараліся новыя тэатральныя калектывы .

Значную ролю ў нямецкай і сусьветнай драматургіі згуляў Бэртальд Брэхт. У 1949 годзе быў заснаваны сумесна з Хелен Вайгель тэатар «Бэрлінэр ансамбль» (па-нямецку: Berliner Ensemble). Гэты тэатар ажыцьцявіў пастаноўку амаль усіх п’ес Брэхта.

«Матуля Кураж і яе дзеці» ў тэатры «Бэрлінскі ансамбль», 1978

У «Берлінэр ансамбль» расчынілася акторскае мастацтва Хелены Вайгель і Эрнста Буша.

Цыркавое мастацтва

V фэстываль дружбы моладзі СССР і НДР у Карл-Маркс-Штадт, 1980 год

Спорт

• Аб'яднаная нямецкая каманда
• Зборная НДР
• Футбол ў НДР
• Нямецкі футбольны саюз НДР
• Обэрліга
• Чэмпіянат НДР па футболе (Обэрліга)
• Кубак НДР па футболе
• Зборная НДР па футболе
• Спартсмэны НДР

Узнагароды НДР

Ордэны НДР:

• Ордэн Карла Маркса
• Ордэн заслугі перад Айчынай
• Ордэн Сьцяга Працы
• Ордэн Шарнхорста
• Ваенны ордэн «За заслугі перад народам і Айчынай»

Мэдалі НДР:

• Мэдаль «За 20 гадоў службы ў пагранвойсках»
• Мэдаль «За 20 гадоў службы ў Народнай Арміі»
• Мэдаль «За службу ў Народнай Арміі»
• Мэдаль «Памежніка»

Літаратура

• Краіны сьвету: Кароткі палітыка-эканамічны даведнік, Масква: Політіздат, 1980 г.
• Марозаў А. А. «Параўнаніне сацыялістычнай і капіталістычнай сістэм на прыкладзе НДР і ФРН 1949-79 гг.», Т.1, Масква, 2007 г.

Вонкавыя спасылкі

• Мэтафрозы Усходняй Нямеччыны
• НДР: будаўніцтва сацыялізму ў эпоху Ульбрыхта (1945—1971)
• Канстытуцыя НДР на Sovetika.ru — старонке пра савецкую эпоху
• 17. Juni 1953 Бібліяграфічная база дадзеных
• Сайт суполкі савецкіх войскаў у Нямеччыне