Канстанцін Шырвід

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Канстанцін Шырвід
Konstantinas Sirvydas
Партрэт XVIII стагодзьдзя
Партрэт XVIII стагодзьдзя
Дата нараджэньня 1579[1][2][3][…]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 8 жніўня 1631(1631-08-08)[4]
Месца сьмерці
Прычына сьмерці сухоты
Месца пахаваньня
Месца вучобы Віленскі ўнівэрсытэт
Занятак лексыкограф, мовазнаўца, прапаведнік, прафэсар унівэрсытэту, пісьменьнік
Навуковая сфэра мовазнаўства
Месца працы

Канстанці́н Шы́рвід (лац. Constantinus Szyrwid, лет. Konstantinas Sirvydas; польск. Konstanty Szyrwid; паміж 1578 і 1581 — 23 жніўня 1631, Вільня) — летувіскі лексыкограф, адзін з заснавальнікаў летувіскай пісьменнасьці[5].

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Памятная дошка Шырвіду ў Віленскім касьцёле Сьвятых Янаў (аўтар — Юозас Кедайніс(lt))

Нарадзіўся, як мяркуюць, у навакольлях Анікштаў. У 1598 годзе ў Вільні ўступіў у ордэн езуітаў. Навучаўся ў езуіцкіх калеґіюмах Вільні, Рыгі ды іншых местаў, потым у Віленскай езуіцкай акадэміі (Almae Academia et Universitas Vilnensis Societatis Jesu; 1606—1610), быў прафэсарам акадэміі. Каля дзесяці гадоў чытаў пропаведзі ў акадэмічным касьцёле Сьвятых Янаў у Вільні.

Напісаў зборнік пропаведзяў (дакладней — канспэктаў або кароткія зьместы пропаведзяў) „Punktai sakymu“ на летувіскай і польскай мовах (першае выданьне 1629, другое 1644). Выдаў камэнтары да «Песьні песьняў» і «Пасланьню апостала Паўла эфэсянам» („Explanationes in Cantica Canticorum Salomonis et in epistolam D. Pavli ad Ephesios“).

Імя Шырвіда носіць вуліца ў Анікштах, у цэнтры Вільні (K. Sirvydo g., у савецкі час Рашытою), адзін з двароў у ансамблі Віленскага ўнівэрсытэту, сквэр у Старым Месьце паміж вуліцамі Гаона, Шварца і Замкавай.

«Слоўнік трох моваў»[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вокладка «Слоўніка трох моваў»
Асноўныя артыкулы: Жмогусы і Летувізацыя

Падрыхтаваў першы польска-лацінска-летувіскі слоўнік „Dictionarium trium linquarum“ («Слоўнік трох моваў»). Першае выданьне выйшла з друку ў Вільні каля 1620 году, потым слоўнік неаднаразова перавыдаваўся: 2-е дапоўненае выданьне 1629; 1631, 1642, 1677, 1713. Слоўнік прызначаўся для студэнтаў, якія вывучалі паэтыку і рыторыку; утрымоўваў каля 1400 словаў. Да сярэдзіны XIX стагодзьдзя слоўнік заставаўся адзіным аддрукаваным у ВКЛ слоўнікам летувіскай мовы (слоўнікі летувіскай мовы таксама выдаваліся ў Прусіі — у г.зв. «Малой Летуве»).

У назове і тэксьце «Слоўніка трох моваў» не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы[6] (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік латыскай мовы дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lottavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «польскі, лацінскі і жамойцкі» (лац. Poln. Lat. et Samogiticae[7][8][9], ням. Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch[10]) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага (польск. «Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»[11], лац. «Synonyma Latino-Polono-Samogitica»[12]).

У 1855 годзе мовазнаўца Станіслаў Мікуцкі зьвярнуў увагу на тое, што народжаны ў Магілёве лінгвіст і лексыколяг Фёдар Шымкевіч у сваёй фундамэнтальнай працы «Корнеслов русского языка, в сравнении со всеми главными славянскими наречиями и 24 иностранными языками» (1842 год) азначыў летувіскія словы, выпісаныя з слоўніка Шырвіда, як прыналежныя да «самагіцкай мовы», а з выдадзенага ў Прусіі слоўніка Руіга (у назове якога летувіская мова па-нямецку азначалася як «літоўская», ням. «Littauisch-Deutschen und Deutsch-Littauischen Lexicon») — як прыналежныя да «літоўскай мовы», хоць ужо за часамі Мікуцкага афіцыйная лінгвістычная навука, наадварот, вызначала мову першага слоўніка як «уласна літоўскую», а другога — як «жамойцкую»[13] (сучасная летувіская лінгвістыка вызначае мову прускіх выданьняў як «заснаваную на заходнежамойцкім дыялекце»[14]). Тым часам беларускую мову Фёдар Шымкевіч азначыў «літоўска-рускай»[15].

Як зазначае беларускі гісторык Іван Саракавік (у чым пагаджаецца з дасьледнікам Іванам Ласковым[16]), «Жамойць сталі называць Літвой немцы ва Ўсходняй Прусіі, якія выдавалі на жамойцкай мове значную колькасьць пратэстанцкай літаратуры. Нямецкая ж навуковая літаратура карысталася вялікім аўтарытэтам у Расеі. Так і ў расейскай навуцы пачалі сьцьвярджаць, што жамойты — гэта тое ж, што і літва»[17][18].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Swartz A. Konstantinas Širvydas // Open Library (анг.) — 2007.
  2. ^ Konstantinas Širvydas // Faceted Application of Subject Terminology
  3. ^ Konstantinas Sirvydas // opac.vatlib.it (анг.)
  4. ^ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (фр.): плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
  5. ^ Venclova T. Eseje (Essays). — Sejny: Pogranicze, 2001. — С. 336 (2). — ISBN 83-86872-25-X  (пол.)
  6. ^ Szyrwid K. Dictionarium trium linguarum. — Vilna, 1713.
  7. ^ Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 103.
  8. ^ Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 709.
  9. ^ Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.
  10. ^ Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. S. 45.
  11. ^ Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.
  12. ^ Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 115.
  13. ^ Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. С. 110.
  14. ^ Дзярновіч А. Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.
  15. ^ Шимкевич Ф. Корнеслов русского языка, сравненного со всеми главнейшими славянскими наречиями и с двадцатью четырьмя иностранными языками: удостоен Демидовской премии / сост. Федором Шимкевичем. — СПб.: Тип. Имп. Акад. наук, 1842. С. XVII.
  16. ^ Ласкоў І. Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // Літаратура і мастацтва, № 19, 1993. С. 15.
  17. ^ Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — Менск: Современная школа, 2006. С. 116.
  18. ^ Саракавік І. Беларусазнаўства. — Менск: Веды, 1998. С. 41.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Lietuviu dvasininkai kurejai. — Vilnius: UAB leidykla POLI, 2000. — ISBN 9986-511-10-0. — P. 692.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]