Дзень памяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў

Помнік ахвярам палітычных рэпрэсіяў у СССР: камень з тэрыторыі Салавецкіх лягераў асаблівага прызначэньня, усталяваны на Лубянскай плошчы ў Дзень памяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў, 30 кастрычніка 1990 году. Фота 2006 году

Дзень памяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў — памятны дзень, у які праходзяць жалобныя акцыі і памятныя мерапрыемствы (мітынгі, ускладаньні вянкоў і кветак да помнікаў рэпрэсаваным, «урокі памяці» ў навучальных установах і іншае), прысьвечаныя памяці людзей, загінулых і пацярпелых падчас палітычных рэпрэсіяў.

Мерапрыемствы ў гэты дзень праходзяць у Расеі штогод 30 кастрычніка, пачынаючы з 1991 году.

У некаторых расейскіх навучальных установах у гэты дзень праводзяцца «урокі памяці», на якія запрашаюцца сьведкі гэтых трагічных падзей зь ліку рэабілітаваных і пацярпелых ад палітычных рэпрэсіяў.

У Маскве з 2007 году, году 70-годзьдзя пачатку Вялікага тэрору, па ініцыятыве таварыства «Мэмарыял» праводзіцца акцыя «Вяртаньне імёнаў»: удзельнікі мітынгу па чарзе зачытваюць імёны людзей, расстраляных у 1937-38 гадах. Першыя прозьвішчы расстрэльнага сьпісу прачытаў Упаўнаважаны па правах чалавека ў РФ Уладзімер Лукін: «Абазов Мікалай Сяргеевіч, 63 гады, старшыня сярэднеазіяцкай геапалітычнай камісіі, расстраляны 21 Верасьня 1937; Абдулін Бары Абдулавіч, 38 гадоў, сакратар Ленінскага раёна райкама ВКП (б) Курскай вобласьці, расстраляны 3 жніўня 1937года; Абдзюханаў Усман Ізмайлавіч, 23 гады, чырвонаармеец, расстраляны 9 сьнежня 1937 году…» На працягу дня на трыбуну са сьпісамі імёнаў выходзілі вядомыя дзеячы культуры, у ёй таксама прынялі ўдзел простыя грамадзяне. У гэтай першай акцыі, працягваюць дзесяць гадзін запар, удзельнічалі 213 чалавек, якія прачыталі 3226 імёнаў. Усяго ж толькі ў Маскве ў 1937-38 гадах было расстраляна больш за 30 тыс. чалавек.

Па дадзеных праваабарончага цэнтра «Мэмарыял», у Расеі ў цяперашні час жывыя каля 800 тысяч пацярпелых ад палітычных рэпрэсіяў (у іх лік, згодна з Законам аб рэабілітацыі ахвяраў палітычных рэпрэсіяў, уваходзяць таксама дзеці, якія засталіся без апекі бацькоў).

Гісторыя дня памяці

30 кастрычніка 1974 году па ініцыятыве дысыдэнта Краніда Любарскага і іншых вязьняў мардоўскіх і пермскіх лягераў быў упершыню адзначаны «Дзень палітвязьня» — сумеснай галадоўкай і запальваньнем сьвечак у памяць пра бязьвінна загінулых. У той жа дзень Сяргей Адамавіч Кавалёў сабраў у кватэры Андрэя Сахарава ў Маскве прэс-канфэрэнцыю, на якой было абвешчана пра акцыю, паказаныя дакумэнты зь лягераў, прагучалі заявы маскоўскіх дысыдэнтаў і прадэманстраваны сьвежы выпуск «Хроника текущих событий» (падпольнага праваабарончага бюлетэня, які выходзіў у 1968—1983 гадах), у якім распавядалася пра гэтую падзею. Празь некалькі месяцаў арганізацыя гэтай прэс-канфэрэнцыі сталася адным з пунктаў абвінавачваньня ў адрас ўжо самога Кавалёва.

Пасьля гэтага штогод 30 кастрычніка праходзілі галадоўкі палітвязьняў, а з 1987 году — дэманстрацыі ў Маскве, Ленінградзе, Львове, Тбілісі й іншых гарадах. 30 кастрычніка 1989 году каля 3 тысячаў чалавек са сьвечкамі ў руках утварылі «жывы ланцуг» вакол будынку КДБ СССР. Пасьля таго як яны выправіліся адтуль на Пушкінскую плошчу з мэтай правядзеньня мітынгу, яны былі разагнаныя АМАПам.

Зварот прэзыдэнта Расеі

30 кастрычніка 2009 году ў сваім звароце ў сувязі з Днём памяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў прэзыдэнт Расеі Дзьмітры Мядзьведзеў заклікаў не апраўдваць сталінскія рэпрэсіі, ахвярамі якіх загінулі мільёны чалавек. Кіраўнік Расейскае дзяржавы падкрэсьліў, што памяць аб нацыянальных трагедыях такая жа сьвятая, як памяць пра перамогу.

Прэзыдэнт зьвярнуў увагу на той факт, што на працягу дваццаці перадваенных год зьнішчаліся цэлыя слаі й саслоўі савецкага народу:

Было практычна ліквідавана казацтва. «Раскулачана» й абяскроўлена сялянства. Палітычным перасьледам падвергнуліся й інтэлігенцыя, і рабочыя, і ваенныя. Падвергнуліся перасьледам прадстаўнікі абсалютна ўсіх рэлігійных канфэсій. «Волгай народнага гора» называў Аляксандар Салжаніцын бясконцы «паток» рэпрэсаваных у той час. 30 кастрычніка — гэта Дзень памяці пра мільёны скалечаных лёсаў

Д. А. Мядзьведзеў адзначыў, што да гэтага часу можна чуць, што гэтыя шматлікія ахвяры былі апраўданыя нейкімі вышэйшымі дзяржаўнымі мэтамі.

Я перакананы, што аніякае разьвіцьцё краіны, аніякія яе посьпехі, амбіцыі ня могуць дасягацца коштам чалавечага гора й страт. Нішто ня можа ставіцца вышэй каштоўнасьці чалавечага жыцьця. І рэпрэсіям няма апраўданьня.

Надзвычай важна, каб маладыя людзі (…) былі здольныя эмацыйна суперажываць адной з найвялікшых трагедый у гісторыі Расеі, мільёнам людзей, якія загінулі ў выніку тэрору й фальшывых абвінавачваньняў падчас чыстак 30-х гадоў.

Мы шмат увагі ўдзяляем барацьбе з фальсіфікацыяй нашае гісторыі. І чамусьці часьцяком лічым, што гаворка ідзе толькі пра недапушчальнасьць перагляду вынікаў Вялікай Айчыннай вайны. Але ня менш важна не дапусьціць пад выглядам аднаўленьня гістарычнай справядлівасьці апраўданьня тых, хто зьнішчаў свой народ

Д. А. Мядзьведзеў падкрэсьліў, што ў Расеі патрэбныя музэйна-мэмарыяльныя цэнтры, «якія будуць перадаваць памяць пра перажытае — з пакаленьня ў пакаленьне». Мусіць быць працягнутая й праца па пошуку месцаў масавых пахаваньняў, аднаўленьню імёнаў загінуўшых, а ў выпадку неабходнасьці — іх рэабілітацыі.

Як адзначае РБК у камэнтары да звароту Прэзыдэнта, "варта адзначыць, што ў канцы 1980-х-пачатку 1990-х гадоў, калі з тэмы сталінскіх рэпрэсіяў быў зьняты грыф сакрэтнасьці, стала вядомая праўда пра мільёны забітых і закатаваных у пэрыяд праўленьня ў СССР Іосіфа Сталіна ".

Традыцыйныя месцы правядзеньня мітынгаў і жалобных мерапрыемстваў

• У Маскве жалобны мітынг штогод праходзіць у Салавецкія каменя — гранітнага валуна, які прывезьлі з Салавецкіх выспаў, з тых месцаў, дзе некалі быў знакаміты Салавецкі лягер асаблівага прызначэньня, і ўсталявалі 30 кастрычніка 1990 на Лубянскай плошчы перад будынкам ВЧК-ОГПУ-НКВД-КГБ-ФСБ (у 2002 годзе мітынг быў забаронены мэрыяй сталіцы). Салавецкі камень стаў месцам шматлікіх арыштаў з розных нагодаў.

Салавецкі камень у Санкт-Пецярбургу

• Санкт-Пецярбург: Левашовскія мэмарыяльныя могілкі — месца масавых пахаваньняў загінуўшых у гады рэпрэсіяў; Салавецкі камень на Траецкай плошчы.
• Екацярынбург: Мэмарыял памяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў на 12-м кілямэтры Маскоўскага гасьцінца (адкрыты ў 1996) .
• Самара: Знак памяці ў парку імя Гагарына (пры вытворчасьці земляных работ у гэтым парку выяўлена адно зь месцаў масавых пахаваньняў расстраляных рэпрэсаваных) .
• Томск: Сквэр памяці ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў, разьмешчаны побач з былым будынкам НКВД, у якім цяпер разьмяшчаецца мэмарыяльны музэй «Сьледчая турма НКВД». У сквэры усталяваны Камень смутку. Усяго за гады сталінскіх рэпрэсіяў ад іх пацярпелі каля 20 тысяч томічаў .
• Цюмень: двор былога будынка НКВД на вуліцы Семакова, 18 (месца масавых расстрэлаў). У 2001 годзе тут быў адкрыты мэмарыял, надпіс на якім абвяшчае: «Тут у 1937—1938 гадах праводзіліся масавыя расстрэлы бязьвінных ... Ніколі больш» .
• Пенза: помнік «Пакаяньне» на вуліцы Маскоўскай, 86, які прысьвечаны пензенцам — ахвярам палітычных рэпрэсіяў. Помнік усталяваны на месцы праваслаўнага храма, зьнішчанага ў савецкі час.
• Уладзівасток: Памятны камень на Другой Рэццы, на месцы перасыльны лягер, празь які прайшлі тысячы вязьняў ГУЛАГа, у тым ліку й паэт Восіп Мандэльштам.

Глядзіце таксама

• Вялікі дом
• Вялікі тэрор
• Бутаўскі крыж
• Бутаўскі палігон
• Быкоўня
• ГУЛаг
• Дзям’янаў Лаз
• Катынскі расстрэл
• Курапаты
• Левашоўскія мэмарыяльныя могілкі
• Ліпаўчык (мэмарыял)
• Масавыя расстрэлы ў Віньніцы
• Мэмарыял ахвярам камунізму
• Помнік ахвярам палітычных рэпрэсіяў (Данецк)
• Помнік ахвярам палітычных рэпрэсіяў (Новасыбірск)
• Помнік ахвярам палітычных рэпрэсіяў (Санкт-Пецярбург)
• Помнік ахвярам палітычных рэпрэсіяў (Уфа)
• Расстрэлы зьняволеных НКВД і НКГБ (1941)
• Расстрэльны палігон «Камунарка»
• Селіфонтава (мэмарыяльныя могілкі)
• Сталінскія рэпрэсіі
• Суханаўка (турма)

Вонкавыя спасылкі

• «Іх наіўнасьць забіла, нас наіўнасьць выратавала» прысьвячэньне Дню памяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў, аўтар пісьменьнік і псыхоляг Уладзімер Львовіч Леві, 30 кастрычніка 2010