Гісторыя Жалудку
Жалудок — мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваліся палац Сьвятаполк-Чацьвярцінскіх і касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі.
Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Упершыню Жалудок упамінаецца ў 2-й палове XV ст. як уладаньне вялікіх князёў. У 1486 паселішча атрымала статус мястэчка. У 1490 вялікі князь Казімер заснаваў тут касьцёл.
У пачатку XVІ ст. Жалудок стаў сталіцай павету Віленскага ваяводзтва (існаваў да 1567). Намесьнікамі жалудоцкімі былі: Марцін Храптовіч (1501—1508), Міхал Пацэвіч (паводле іншых зьвестак Мікалай Пацэвіч, 1510), Сымон Кібартавіч (1511), Васіль Палубінскі (1515—1533). Само паселішча ў розныя часы знаходзілася ў валоданьні Лацкіх, Сапегаў, Францкевічаў. У 1506 у часе татарскага нападу, тутэйшы касьцёл згарэў; у 1529 вялікі князь Жыгімонт Стары пацьвердзіў яму ўсе ранейшыя фундацыі і надаў новыя.
У 1682 Казімер і Аляксандра Фрацкевічы (паводле іншых зьвестак, жонка Казімера — Ганна з Нарушэвічаў) заснавалі ў Жалудку касьцёл і кляштар кармэлітаў «старых»[1]. Фундацыю на будаваньне кляштару сваёй пастановай пацьвердзіў Сойм у 1685. У 1690 існаваў Жалудоцкі ключ — вялікае зямельнае ўладаньне на абодвух берагах Нёмана з панскім дваром, мястэчкам, вёскамі, ворнымі землямі і лясамі. Ключ лічыў 226 дамоў і быў адным з найбольшых шляхецкіх уладаньняў у Панямоньні.
За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у лютым 1706 у Жалудку знаходзілася галоўная кватэра караля Швэцыі Карла XII. У пач. XVІІІ ст. мястэчка перайшло ў валоданьне Тызэнгаўзаў. У гэты час Жалудок атрымаў барокавы плян і складаўся з палацава-паркавага ансамблю і сялібнага раёну, якія знаходзіліся на адлегласьці 1 км і зьвязваліся простай магістральлю[2]. Цэнтар паселішча меў эліпсападобны пляц з гандлёвымі радамі пасярэдзіне, раскошнай мураванай паўкруглай карчмой на лініі авала, 6 вуліцамі-прамянямі. Пэрыфэрыйная акружная траса ўтварала выразны васьмікутнік[3]. У мястэчку дзейнічалі школа і шпіталь.
Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Жалудок апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Лідзкага павету Віленскай губэрні. На 1829 у мястэчку было 57 будынкаў (29 хрысьціянскіх і 28 юдэйскіх). У 1835 праз шлюб Германіцыі, дачкі Рудольфа Тызэнгаўза, палкоўніка артылерыі, зь Севярынам Урускім Жалудок перайоў да апошніх. Пазьней, калі Марыя Ўруская (1853—1931) выйшла замуж за Ўладзімера Чацьвярцінскага (1837—1918), мястэчка апынулася ў валоданьні роду Сьвятаполк-Чацьвярцінскіх. У 1853—1854 тут збудавалі мураваны касьцёл. На 1861 — 88 двароў, на 1863 — 88 жылых дамоў. У 1886 існавалі валасная ўправа, касьцёл, сынагога, юдэйскі малітоўны дом, 2 млыны, гарбарня, вінакурня, бровар, 23 крамы, 2 карчмы, 11 піцейных дамоў. На 1895 — 130 двароў. Паводле вынікаў перапісу (1897) — касьцёл, сынагога, малітоўны дом, народная вучэльня, 2 млыны, гарбарня, бровар, вінакурня, больш за 20 крамаў і 10 піцейных дамоў: праводзіліся таргі ў нядзелі і кірмаш.
У 1908 годзе князь Людвіг Сьвятаполк-Чацьвярцінскі пабудаваў у Жалудку палац з паркам. За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Жалудок занялі нямецкія войскі.
Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жалудок абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР[4]. У 1919—1920 мястэчка знаходзілася пад польскай уладай. Паводле Рыскай мірнай дамовы (1921) Жалудок апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Лідзкага павету Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час у мястэчку было 274 будынкі, гмінная ўправа, касьцёл, лякарня, пошта; аднайменны фальварак налічваў 14 пабудоваў.
У 1939 Жалудок увайшоў у БССР, дзе 15 студзеня 1940 атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стаў цэнтрам раёну (існаваў да 1962). На 1940 у мястэчку было 2 электрастанцыі, вінакурны завод, паравы млын, часальня воўны, 3 гарбарні, дом культуры, 2 няпоўныя сярэднія школы, амбуляторыя, радзільны дом, лякарня на 40 ложкаў, аптэка, паштова-тэлеграфная кантора, вэтэрынарны пункт. У Другую сусьветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 12 ліпеня 1944 Жалудок знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.
На 1 студзеня 2001 у Жалудку быў 421 двор.
Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Мястэчка на старых здымках
-
Касьцёл, каля 1900 -
Палац Сьвятаполкаў-Чацьвярцінскіх, 1916 -
Палац, 1917 -
Палац, 1917 -
Палац, 1917 -
Палац, 1917 -
Палац, 1917 -
Палац, 1936 -
Кухня, 1917 -
Кухня, 1936 -
Стайня, 1936 -
Рынак, да 1939 -
Рынак, да 1939 -
Сынагога, да 1939 -
Вуліца Дворная, да 1939
.jpg)
.jpg)
_(3).jpg)
_(5).jpg)
_(4).jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
_(6).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Шаблюк В. Жалудок // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 363.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 315.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 316.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Шчучынскага р-на. — Мн.: БелЭн, 2001. — 592 с.: іл. ISBN 985-11-0218-0.
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.
- Szymielewicz M. Szkice do monografii Żołudka // «Ziemia lidzka» № 4 (62), 2004.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Гісторыя Жалудку — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў