Віслава Шымборска

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Віслава Шымборска
Асабістыя зьвесткі
Нарадзілася 2 ліпеня 1923(1923-07-02)[1][2][3][…]
Памерла 1 лютага 2012(2012-02-01)[5][1][2][…] (88 гадоў)
Пахаваная
Бацькі Вінцэнты Шымборскі[d]
Ганна Шымборская[d]
Сужэнец Адам Улодэк
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці паэтка, пісьменьніца, перакладніца, эсэістка, механік, літаратурны крытык, крытык
Мова польская мова[7]
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографу

Вісла́ва Шымбо́рска (па-польску: Maria Wisława Anna Szymborska; 2 ліпеня 1923 — 1 лютага 2012, Кракаў[8]) — польская паэтка, эсэістка, літаратурны крытык і перакладчыца францускай літаратуры. Ляўрэатка Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры за 1996 год.

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Віслава Шымборска жыла з 1931 году ў Кракаве, дзе яна ў 1931 годзе скончыла школу. З 1945 па 1948 вывучала польскую літаратуру і сацыялёгію ў Ягелонскім унівэрсытэце, але так яго і ня скончыла. У 1948 годзе выйшла замуж за Адама Влодэка, зь якім яна разышлася ў 1954 годзе. Пазьней уступіла ў шлюб зь пісьменьнікам і паэтам Корнэлам Філіповічам, якога ня стала ў 1990 годзе. Да 1966 году Шымборска была сябрам Польскай аб’яднанай рабочай партыі (PZPR). Але пазьней яна дыстанцыявалася ад сацыялізму. У 1980-х далучылася да апазыцыйнай арганізацыі «Салідарнасьць» (Solidarność) і працавала ў польскім самавыданьні Arka і ў часопісе «Культура», які выдаваўся ў Парыжы.

Першы верш «Шукаю слова» (Szukam słowa) быў апублікаваны ў сакавіку 1945 году ў штодзённым выданьні «Польскі дзёньнік» (Dziennik Polski). Напрыканцы 1940-х выданьню зборніка паэзіі Шымборскай было адмоўлена па ідэалягічных матывах, у выніку чаго паэтэса збліжаецца з сацыялістычным рэалізмам. Яе першы паэтычны зборнік выйшаў у 1952 годзе пад назвай «Таму жывем» (Dlatego żyjemy), у зборнік уваходзілі вершы з такімі назвамі як «Ленін», «Мы вітаем будаўніцтва сацыялістычнага горада». Духам сацыялістычнага рэалізму пранікнуты таксама і яе другі зборнік вершаў «Пытаньні да самой сябе» (Pytania zadawane sobie). Пазьней паэтэса адзначала, што тэматыка і стыль яе першых двух зборнікаў былі яе «юнацкім грашком». Значным крокам наперад у творчым літаратурным станаўленьні Шымборскай стаў яе зборнік вершаў «Гуканьне Еці» (Wołanie do Yeti), які выйшаў у 1957 годзе.

Віслава Шымборска

У лірыцы Шымборска аддае перавагу свабоднаму вершу, напісанаму простай, незамыславатай мовай. Вядомы нямецкі літаратурны крытык Марсэл Райх-Ранікі характэрызаваў Шымборску як «найвыбітнейшую паэтэсу сваёй краіны, чыя надзвычай прадуманая, іранічная лірыка мае некаторую скіраванасць ў бок філязофскай лірыкі».

Узнагароды[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1954 годзе Шымборска была ўзнагароджаная Літаратурнай прэміяй Кракава, у 1963 годзе прэміяй польскага міністэрства культуры, у 1990 годзе прэміяй Зігмунда Каленбаха, у 1991 годзе прэміяй Гётэ, у 1995 годзе прэміяй Гердэра. У тым жа годзе Віслава Шымборска атрымала ганаровы доктарскі тытул познанскага Ўнівэрсытэту імя Адама Міцкевіча. У 1996 годзе разам з прэміяй польскага ПЭН-клуба і прэміяй Самуэля Багуміля Ліндэ, Шымборска была ўзнагароджана Нобэлеўскай прэміяй «за яе творчасьць, якая іранічна-дасканала раскрывае гістарычную і біялягічную сувязь у фрагмэнтах чалавечай рэчаіснасьці».

Асноўныя творы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Dlatego żyjemy (1952)
  • Pytania zadawane sobie (1954)
  • Wołanie do Yeti (1957)
  • Sól (1962)
  • 101 wierszy (1966)
  • Sto pociech (1967)
  • Wiersze wybrane (1967)
  • Poezje wybrane (1967)
  • Wszelki wypadek (1972)
  • Wielka liczba (1976)
  • Ludzie na moście (1986)
  • Poezje: Poems (edycja dwujęzyczna polsko-angielska) (1989)
  • Lektury nadobowiązkowe (1992)
  • Koniec i początek (1993)
  • Widok z ziarnkiem piasku (1996)
  • Sto wierszy — sto pociech (1997)
  • Chwila (2002)
  • Rymowanki dla dużych dzieci (2003)
  • Dwukropek (2005)
  • Tutaj (2009)

Беларускія пераклады[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На беларускую мову яе творы пераклалі А. Брусевіч, А. Вярцінскі, Х. Граматовіч, А. Емяльянаў-Шыловіч, М. Казлоўская, А. Лойка, Е. Лось, М. Мартысевіч, К. Маціеўская, Н. Мацяш, С. Прылуцкі, А. Пысін, Н. Русецкая, Я. Семяжон, М. Танк, А. Хадановіч, Я. Чыквін, В. Швед, Ганна Янкута[9][10][11][12][13][14].

  • Свет, варты вяртання: Лірыка / Пер. з пол. і камент. Н. Мацяш. — Мн.: Мастац. літ., 1991. — 150, [1] с. — (Паэзія народаў свету).
  • Хвіля: вершы на польскай мове і ў перакладзе на беларускую Ніны Мацяш / Віслава Шымборска. — Мінск: Беларускі кнігазбор, 2005. — 67 с.
  • Голас у абарону парнаграфіі [Вершы: Дзьве малпы Брэйгеля; Фатаздымак 11 верасьня; Тэрарыст, ён назірае; Сьпіс; Багіня плоднасьці эпохі палеаліту; Нічога двойчы ] // № 6 (57) — 2007. С. 205—208. Пераклаў Сяргей Прылуцкі.
  • Двукроп’е: вершы / Віслава Шымборска. — Мінск : Про Хрысто, 2010. — 71 с.
  • Канец і пачатак: выбраныя вершы. — Мінск: І. П. Логвінаў, 2013. — 460 с.
    • Канец і пачатак: выбраныя вершы. Другое выданьне. — Логвінаў, 2023. — 460 с.
  • Партрэт з памяці. — Гутэнбэрг, 2024. — 352 с.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Wisława Szymborska // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  2. ^ а б Maria Wisława Szymborska // Польскі біяграфічны інтэрнэт-слоўнік (пол.)
  3. ^ Wislawa Szymborska // Babelio (фр.) — 2007.
  4. ^ The International Who's Who of Women 2006Routledge, 2005. — ISBN 978-1-85743-325-8
  5. ^ Polish Nobel winning poet Szymborska dies at 88Ройтэрз.
  6. ^ Deutsche Nationalbibliothek Record #119449048 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
  7. ^ CONOR.SI
  8. ^ Nie żyje Wisława Szymborska, rmf.fm, 1.2.2012
  9. ^ Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.
  10. ^ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя. — 472 с. — ISBN 985-11-0295-4
  11. ^ Усе вершы Шымборскай — па-беларуску. Беларуская служба Радыё «Свабода» (2014-02-10). Праверана 2020-11-12 г.
  12. ^ Віслава Шымборская. Вершы
  13. ^ Тэрмапілы
  14. ^ Партрэт з памяці. — Гутэнберг, 2024. — 352 с.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]