Башчанская пліта
Башчанская пліта (па-харвацку: Baščanska ploča) — адзін з самых старых помнікаў харвацкай пісьменнасьці, і адзін з самых старых ды найбольш значных з захаваўшыхся глаголіцкіх помнікаў. Датуецца прамежкам XI і XII стагодзьдзяў.
Пліта была знойдзена ў 1851 годзе пры раскопках раманскай царквы сьвятой Луціі ў вёсцы Юрандвор побач зь мястэчкам Башка ў паўднёвай частцы вострава Крк. З 1934 году пліта захоўваецца ў Харвацкай Акадэміі навукі і культуры ў Заграбе, у царкве сьвятой Луціі знаходзіцца дакладная копія.
Апісаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Каменная пліта зьмяшчае надпіс, тэкст якой абвяшчае аб ахвяраваньні каралём Дмітарам Званімірам вучастка зямлі бэнэдыктынскаму абацтву пад кіраваньнем абата Држыхі. Надпіс зьмяшчае 13 радкоў, добра захавалася. Два фрагмэнты пліты ў правай частцы былі знойдзены адбітымі ад асноўнай пліты, але там таксама захаваўся выбіты тэкст. Башчанскі надпіс выкананы глаголіцай, утрымлівае шэраг характэрных асаблівасьцяў харвацкага зводу царкоўнаславянскай мовы. Башчанская пліта — адзіны захаваны ўзор пераходнага тыпу глаголіцкага альфабэту ад «круглага» (баўгарска-макэдонскай) да «вуглаватага» (харвацкай).
Башчанская надпіс — найстарэйшы з захаваўшыхся пісьмовых крыніц, дзе згаданы прыметнік «харвацкі» на харвацкай мове. Існуе некалькі больш старажытных харвацкай-глаголічных надпісаў (Пломінская пліта, Валунская пліта і Крцкі надпіс, якія датуюцца XI стагодзьдзем), але яны саступаюць Башчанской пліце аб’ёмам і захаванасьцю. Надпіс выкананы харвацкім зводам царкоўнаславянскай мовы і лічыцца адным з самых старажытных сьведчаньняў пэрыяду зьяўленьня ўласна харвацкай мовы.
Тэкст башчанской надпісы намаляваны на авэрсе банкноты ў 100 кун разам з партрэтам Івана Мажураніча.
Тэкст[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Арыгінальны тэкст[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
ⰰⰸⱏ–––––ⱌⰰⰻⱄⱀⰰ––ⱅⰰⰳⱁⰴⱆⱈⰰⰰⰸⱏ
ⱁⱂⰰⱅ–ⰴⱃⱏⰶⰻⱈⱝⱂⰻⱄⰰⱈⱏⱄⰵⱁⰾⰵⰴⰻⱑⱓⰶⰵ
ⰴⰰⰸⱏⰲⱏⱀⰻⰿⱃⱏⰽⱃⰰⰾⱏⱈⱃⱏⰲⱝⱅⱏⱄⰽⱏ–––
ⰴⱀⰻⱄⰲⱁⱗⰲⱏⱄⰲⰵⱅⱆⱓⰾⱆⱌⰻⱓⰻⱄⰲⰵ––
ⰿⰻⰶⱆⱂⱝⱀⱏⰴⰵⱄⰻ–ⱃⱝⰽⱃⱏⰱⱝⰲⱑⰿⱃⱝ–––ⱏⰲ––
ⱌⱑⱂⱃⰱⱏⱀⰵⰱⰳⰰ–ⱏⱂⱁⱄⰾ–ⰲⰻⱀⱁⰴⰾⱑ––ⰲⰰⰲⱁ
ⱅⱁⱌⱑⰴⰰⰻⰶⰵⱅⱉⱂⱁⱃⱒⰵⰽⰾⱏⱀⰻⰻⰱⱁⰻⰱ–ⰰⱀⰾⰰⰻⰳⰵ
ⰲⰰⰼⰾⰻⱄⱅ҃ⰻⰻⱄⱅ҃ⰰⱑⰾⱆⱌⰻⱑⰰⱞⱀⱏⰴⰰⰻⰾⰵⱄⰴⱑⰶⰻⰲⰵ
ⱅⱏⱞⱉⰾⰻⰸⱝⱀⰵⰱ҃ⱁⰳⰰⰰⰸⱏⱁⱀⱝⱅⱏⰴⰱⱃⱉⰲⱜⱅⱏⰸⱏ
ⰴⱝⱈⱏⱌⱃ꙯ⱑⰽⱏⰲⱏⱄⰻⱅⰻⱄⰲⱉⰵⱓⰱⱃⱝⰰⱜⱓⱄⱏⰴⰵⰲ
ⰵⱅⰻⱓⰲⱏⰴⱀⰻⰽⱏⱀⰵⰸⰰⰽⱉⱄⱏⱞⱏⱅⱝⱉⰱⰾⰰⰾ
ⰰⱓⱋⱝⰳⱉⰲⱏⱄⱆⰽⱏⱃⱝⰻⱀⱆⰻⰱⱑⱎⰵⰲⱏⱅⱏⰾNⱜⱞ
ⱜⰽⱆⰾⱝⰲⱏⱉтⱉⱒⱍ–––ⰲⰵт꙯ⱆⱓⰾⱆⱌ꙯ⱜⱓⰲⱏⰵⰾⰻNⱉ
Трансьлітарацыя на лацінку[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- A[ZЪ VЪ IME O]TCA I S(I)NA [I S](VE)TAGO DUHA AZЪ
- OPAT[Ъ] DRŽIHA PISAHЪ SE O LEDI[N]Ě JuŽE
- DA ZЪVЪNIM[I]RЪ KRALЪ HRЪVATЪSKЪÏ [VЪ]
- DNI SVOJĘ VЪ SVETUJu LUCIJu I S[VEDO]-
- MI ŽUPANЪ DESIMRA KRЪ[BA]VĚ MRA[TIN]Ъ VЪ L(I)-
- CĚ PR(I)BЪNEBŽA [S]Ъ POSL[Ъ] VIN[OD](O)LĚ [ĚK](O)VЪ V(Ъ) O-
- TOCĚ DA IŽE TO POREČE KLЪNI I BO(G) I BÏ(=12) AP(OSTO)LA I G(=4) E-
- VA(N)J(E)LISTI I S(VE)TAĚ LUCIĚ AM(E)NЪ DA IŽE SDĚ ŽIVE-
- TЪ MOLI ZA NE BOGA AZЪ OPATЪ D(O)BROVITЪ ZЪ-
- DAH CRĚKЪVЪ SIJu I SVOEJu BRATIJu SЪ DEV-
- ETIJu VЪ DNI KЪNEZA KOSЪМЪTA OBLAD-
- AJuĆAGO VЪSU KЪRAINU I BĚŠE VЪ TЪ DNI M-
- IKULA VЪ OTOČЪCI [SЪ S]VETUJu LUCIJu VЪ EDINO
Тэкст на сучаснай харвацкай[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Ja, u ime Oca i Sina i Svetoga Duha. Ja
- opat Držiha pisah ovo o ledini koju
- dade Zvonimir, kralj hrvatski u
- dane svoje svetoj Luciji. Svjedoče
- mi župan Desimir u Krbavi, Martin u Li-
- ci, Piribineg u Vinodolu i Jakov na o-
- toku. Da tko poreče, nega ga prokune i Bog i 12 apostola i 4 e-
- vanđelista i sveta Lucija. Amen. Neka onaj tko ovdje živi,
- moli za njih Boga. Ja opat Dobrovit zi-
- dah crkvu ovu sa svoje dev-
- etero braće u dane kneza Kosmata koji je vl-
- adao cijelom Krajinom. I bijaše u te dane Mi-
- kula u Otočcu sa svetom Lucijom zajedno.
Пераклад на беларускую[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- У імя Айца і Сына і Сьвятога Духа, я
- абат Држыха, напісаў гэта аб зямлі, якую
- даў Званімір, харвацкі кароль, у
- яго дні Сьвятой Луціі. І сьвед-
- кі [былі] жупан Дэсімір ў Крбаве, Мартын ў Лі
- ке, Пірыбінэг у Вінадоле і Якаў на во-
- страве. Хто будзе адмаўляць гэта, да пракляне яго і Бог і 12 апосталаў і 4 э-
- вангэліста і Сьвятая Луцыя. Амінь. Хто бы ні жыў тут
- малі за іх Бога. Я, абат Добравіт, пабу-
- даваў гэтую царкву зь дзевя-
- цьцю братамі ў дні князя Космата, які ўла-
- дарыў ўсім краем. І ў тыя дні Мі-
- калай з Аточаца зьяднаўся са Сьвятой Луцыяй.