Вікіпэдыя:TeX

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі

Пачынаючы з жніўня 2003 году Wikipedia выкарыстоўвае фармат TeX для матэматычных формулаў. У залежнасьці ад складанасьці формулы і ўстановак карыстальніка, сэрвэр Вікіпэдыі на падставе формулы ў фармаце TeX генэруе або выяву ў фармаце PNG або тэкставы варыянт у HTML. У будучыні для формулаў плянуецца ўжываць фармат MathML.

У Вікіпэдыі формулы заключаюцца паміж тэгамі <math> ... </math>. Перанос на новы радок ужываць можна, але ён ігнаруецца. Яго можна ўжываць для таго, каб захоўваць чытэльнасьць формулы (напрыклад, запісваць кожны новы радок матрыцы адпаведна з новага радка).

Спэцыяльныя сымбалі[рэдагаваць крыніцу]

Функцыя Сынтаксыс Як гэта выглядае
Акцэнты і дыякрытыкі \acute{a} \quad \grave{a} \quad \breve{a} \quad \check{a} \quad \tilde{a}
Стандартныя функцыі (слушны варыянт)

\sin x + \ln y +\operatorname{sgn} z
\sin a \ \cos b \ \tan c \ \cot d \ \sec e \ \csc f
\sinh g \ \cosh h \ \tanh i \ \coth j
\arcsin k \ \arccos l \ \arctan m
\lim n \ \limsup o \ \liminf p
\min q \ \max r \ \inf s \ \sup t
\exp u \ \lg v \ \log w
\ker x \ \deg x \gcd x \Pr x \ \det x \hom x \ \arg x \dim x








Стандартныя функцыі (няслушны варыянт) sin x + ln y + sgn z
Дзяленьне па модулі

s_k \equiv 0 \pmod{m}
a \bmod b


Вытворныя \nabla \; \partial x \; dx \; \dot x \; \ddot y
Мноствы
(Простакутныя сымбалі могуць не працаваць у некаторых Wiki)
\forall \; \exists \; \empty \; \emptyset \; \varnothing \in \ni \not\in \notin
\subset \subseteq \supset \supseteq \cap \bigcap \cup \bigcup \biguplus

\sqsubset \sqsubseteq \sqsupset \sqsupseteq \sqcap \sqcup \bigsqcup
Лёгіка p \land \wedge \; \bigwedge \; \bar{q} \to p\lor \vee \; \bigvee \; \lnot \; \neg q \; \setminus \; \smallsetminus
Корань \sqrt{2}\approx 1.4
\sqrt[n]{x}
Адносіны \sim \; \approx \; \simeq \; \cong \; \le \; \ge \; \equiv \; \not\equiv \; \ne \; \propto \; \pm \; \mp
Геамэтрычныя \Diamond \Box \triangle \angle \perp \mid \; \nmid \| \; 45^\circ
Стрэлкі

\leftarrow \; \gets \; \rightarrow \; \to \; \leftrightarrow
\longleftarrow \; \longrightarrow
\mapsto \; \longmapsto \; \hookrightarrow \; \hookleftarrow
\nearrow \; \searrow \; \swarrow \; \nwarrow
\uparrow \; \downarrow \; \updownarrow





\rightharpoonup \; \rightharpoondown \; \leftharpoonup \; \leftharpoondown \; \upharpoonleft \; \upharpoonright \; \downharpoonleft \; \downharpoonright

\Leftarrow \; \Rightarrow \; \Leftrightarrow
\Longleftarrow \; \Longrightarrow \; \Longleftrightarrow (or \iff)
\Uparrow \; \Downarrow \; \Updownarrow



Іншыя спэцыяльныя сымбалі

\eth \; \S \; \P \; \% \; \dagger \; \ddagger \; \star \; * \; \ldots
\smile \frown \wr \oplus \bigoplus \otimes \bigotimes
\times \cdot \circ \bullet \bigodot \triangleleft \triangleright \infty \bot \top \vdash \vDash \Vdash \models \lVert \rVert
\imath \; \hbar \; \ell \; \mho \; \Finv \; \Re \; \Im \; \wp \; \complement \quad \diamondsuit \; \heartsuit \; \clubsuit \; \spadesuit \; \Game \quad \flat \; \natural \; \sharp




Ніжні рэгістар \mathcal мае дадатковыя сымбалі \mathcal {45abcdenpqstuvwx}

Індэксы верхнія і ніжнія[рэдагаваць крыніцу]

Функцыя Сынтаксыс Як гэта выглядае
Верхні індэкс a^2
Ніжні індэкс a_2
Групаваньне a^{2+2}
a_{i,j}
Камбінаваньне верхняга і ніжняга індэксаў x_2^3
Індэксы наперадзе {}_1^2\!X_3^4
Вытворныя (слушны варыянт) x', y''
Вытворныя (няправільна, у HTML) x^\prime, y^{\prime\prime}
Вытворныя (няправільна, у PNG) x\prime, y\prime\prime
Вытворныя з кропкай \dot{x}, \ddot{x}
Падкрэсьліваньне, надкрэсьліваньне, вэктары \hat a \ \bar b \ \vec c \ \overrightarrow{a b} \ \overleftarrow{c d} \ \widehat{d e f} \ \overline{g h i} \ \underline{j k l}
Фігурная дужка зьверху

\begin{matrix} 5050 \\ \overbrace{ 1+2+\cdots+100 } \end{matrix}

Фігурная дужка ўнізе

\begin{matrix} \underbrace{ a+b+\cdots+z } \\ 26 \end{matrix}

Сума, ліміты ў слупок \sum_{k=1}^N k^2
Сума, ліміты справа \sum\nolimits_{k=1}^N k^2
Здабытак \prod_{i=1}^N x_i
Саздабытак \coprod_{i=1}^N x_i
Ліміт \lim_{n \to \infty}x_n
Інтэграл (інтэґрал), ліміты справа \int_{-N}^{N} e^x\, dx
Інтэграл (інтэґрал), ліміты ў слупок \int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx
Падвойны інтэграл \iint\limits_{D}^{W} \, dx\,dy
Патройны інтэграл \iiint\limits_{E}^{V} \, dx\,dy\,dz
Чацьверны інтэграл \iiiint\limits_{F}^{U} \, dx\,dy\,dz\,dt
Інтэграл па траекторыі (контурны інтэграл) \oint\limits_{C} x^3\, dx + 4y^2\, dy
Перасячэньні \bigcap_1^{n} p
Аб'яднаньні \bigcup_1^{k} p

Драбы, матрыцы, шматрадковыя формулы[рэдагаваць крыніцу]

Функцыя Сынтаксыс Як гэта выглядае
Драбы (простыя) \frac{2}{4} or {2 \over 4}
Драбы (укладзеныя) \frac{1}{2+\frac{3}{4+\frac{5}{6+\cdots}}}
Бінаміяльныя каэфіцыенты {n \choose k}
Малыя драбы \begin{matrix} \frac{2}{4} \end{matrix}
Матрыцы \begin{matrix} x & y \\ z & v \end{matrix}
\begin{vmatrix} x & y \\ z & v \end{vmatrix}
\begin{Vmatrix} x & y \\ z & v \end{Vmatrix}
\begin{bmatrix} 0 & \cdots & 0 \\ \vdots &

\ddots & \vdots \\ 0 & \cdots &

0\end{bmatrix}
\begin{Bmatrix} x & y \\ z & v \end{Bmatrix}
\begin{pmatrix} x & y \\ z & v \end{pmatrix}
Варыянты f(n) = \left \{ \begin{matrix} n/2, & \mbox{if }n\mbox{ is

even} \\ 3n+1, & \mbox{if }n\mbox{ is odd}

\end{matrix} \right.
Шматрадковае раўнаньне \begin{matrix}f(n+1) & = & (n+1)^2 \\ \ & = & n^2 + 2n + 1 \end{matrix}
Альтэрнатыўны варыянт шматрадковых раўнаньняў (табліцы Wiki)

{|
|-
|<math>f(n+1)</math>
|<math>=(n+1)^2</math>
|-
|
|<math>=n^2 + 2n + 1</math>
|}

Шрыфты і літары[рэдагаваць крыніцу]

Функцыя Сынтаксыс Як гэта выглядае
Грэцкі альфабэт
(Заўвагі: бракуе літара omicron; некаторыя вялікія літары паказваюцца не грэцкімі, а адпаведнымі лацінскімі літарамі)

\Alpha \Beta \Gamma \Delta \Epsilon \Zeta \Eta \Theta \Iota \Kappa \Lambda \Mu \Nu \Xi \Pi \Rho \Sigma \Tau \Upsilon \Phi \Chi \Psi \Omega
\alpha \beta \gamma \delta \epsilon \zeta \eta \theta \iota \kappa \lambda \mu \nu \xi \pi \rho \sigma \tau \upsilon \phi \chi \psi \omega
\varepsilon \digamma \vartheta \varkappa \varpi \varrho \varsigma \varphi



Псэўдатлустыя літары x\in\mathbb{R}\sub\mathbb{C}
тлустыя (для вэктараў) \mathbf{x}\cdot\mathbf{y} = 0
тлустыя (грэцкія) \boldsymbol{\alpha} + \boldsymbol{\beta} + \boldsymbol{\gamma}
падкрэсьліваньне \underline{xyz}
нахіленыя \mathit{ABCDE abcde 1234}
Шрыфт тыпу Roman \mathrm{ABCDE abcde 1234}
Шрыфт тыпу Fraktur \mathfrak{ABCDE abcde 1234}
Каліграфічны шрыфт, скрыпт \mathcal{ABCDE abcde 1234}
Літары Іўрыту \aleph \beth \gimel \daleth
Літары ненахіленыя \mbox{abc}
Літары ненахіленыя (варыянт) \text{abc}
зьмяшаны тып (няправільна) \mbox{if} n \mbox{is even}
зьмяшаны тып (слушны варыянт) \mbox{if }n\mbox{ is even}

Дужкі ў скамплікаваных выразах[рэдагаваць крыніцу]

Функцыя Сынтаксыс Як гэта выглядае
Няправільны варыянт ( \frac{1}{2} )
Лепшы варыянт \left ( \frac{1}{2} \right )

Ключавыя словы \left і \right могуць ужывацца з рознымі тыпамі дужак:

Функцыя Сынтаксыс Як гэта выглядае
Звычайныя дужкі \left ( \frac{a}{b} \right )
Квадратныя дужкі \left [ \frac{a}{b} \right ] \quad \left \lbrack \frac{a}{b} \right \rbrack
Фіґурныя дужкі \left \{ \frac{a}{b} \right \} \quad \left \lbrace \frac{a}{b} \right \rbrace
Вуглавыя дужкі \left \langle \frac{a}{b} \right \rangle
Вэртыкальныя лініі (адзінарныя і падвойныя) \left | \frac{a}{b} \right \vert \left \Vert \frac{c}{d} \right \|
Функцыі: найбольшы і найменшы цэлы лік \left \lfloor \frac{a}{b} \right \rfloor \left \lceil \frac{c}{d} \right \rceil
Нахіленыя рыскі \left / \frac{a}{b} \right \backslash
Вэртыкальныя стрэлкі \left \uparrow \frac{a}{b} \right \downarrow \quad \left \Uparrow \frac{a}{b} \right \Downarrow \quad \left \updownarrow \frac{a}{b} \right \Updownarrow

Дужкі могуць быць рознымі,
але кожны \left павінен мець \right

\left [ 0,1 \right )
\left \langle \psi \right |


Ужывайце \left. і \right. з кропкамі,
каб дужка не паказвалася
\left . \frac{A}{B} \right \} \to X
Памеры дужак \big( \Big( \bigg( \Bigg( ... \Bigg] \bigg] \Big] \big]

\big\{ \Big\{ \bigg\{ \Bigg\{ ... \Bigg\rangle \bigg\rangle \Big\rangle \big\rangle

\big\| \Big\| \bigg\| \Bigg\| ... \Bigg| \bigg| \Big| \big|
\big\lfloor \Big\lfloor \bigg\lfloor \Bigg\lfloor ... \Bigg\rceil \bigg\rceil \Big\rceil \big\rceil

\big\uparrow \Big\uparrow \bigg\uparrow \Bigg\uparrow ... \Bigg\Downarrow \bigg\Downarrow \Big\Downarrow \big\Downarrow

Прагалы і водступы[рэдагаваць крыніцу]

TeX аўтаматычна вызначае памеры палёў, водступаў і прагалаў (прабелаў) паміж сымбалямі, але ёсьць і "ручныя" сродкі для кантролю:

Функцыя Сынтаксыс Як гэта выглядае
падвойны чацьвярны прагал a \qquad b
чацьвярны прагал a \quad b
тэкставы прагал a\ b
тэкставы прагал без канвэртацыі ў PNG a \mbox{ } b
вялікі прагал a\;b
сярэдні прагал a\>b [не падтрымваецца]
малы прагал a\,b
без прагалу ab
нэгатыўны прагал a\!b

Раўнаньне і пазыцыянаваньне да тэксту[рэдагаваць крыніцу]

Калі вам сапраўды патрэбна ўставіць матэматычны выраз непасрэдна ў радок звычайнага тэксту, напрыклад,  , то можна ўжыць гэты HTML <font> таг для таго, каб пазначыць вэртыкальнае раўнаньне:

<font style="vertical-align:-100%;"><math>...</math></font>

Прымусовы рэндэрынг у фармат PNG[рэдагаваць крыніцу]

Калі патрэбна, ёсьць магчымасьць прымусіць Wiki-сэрвэр зрабіць канвэрсію формулы ў графічны фармат PNG, нават калі формула можа быць паказаная ў HTML. Для гэтага трэба дадаць \, (малы прабел) напрыканцы формулы (дзе яна не акажа ўплыў на зьнешні выгляд формулы). Гэта прымусіць сэрвэр зрабіць перавод у PNG-фармат, калі карыстальнік выбраў устаноўку "HTML if simple", але не "HTML if possible" (Гл. матэматычныя ўстаноўкі ў Preferences).

У якасьці альтэрнатыва можна таксама ўжыць \,\! (малы прабел і нэгатыўны прабел, якія адмяняюць адзін аднаго) у любым месцы ўнутры формулы. У гэтым выпадку прымусовы перавод у графічны фармат PNG адбудзецца нават і ў тым выпадку, калі карыстальнік абраў устаноўку "HTML if possible". У гэтым палягае адрозьніваньне ад папярэдняга варыянту (\,).

Гэта можа быць карысна, калі вы хочаце, каб на старонцы ўсе формулы выглядалі аднолькава (паколькі варыянт у HTML і ў PNG для адной і той жа формулы могуць адрозьнівацца шрыфтом і памерам). Гэта таксама карысна ў выпадках, калі HTML-рэндэрынг працуе не зусім карэктна (напрыклад, раней быў баг з формулай a^{2+2}, якая паказвалася зь лішнім сымбалем падкрэсьліваньня ).

Прыклады:

Сынтаксыс Як гэта выглядае
a^{2+2}
a^{2+2} \,
a^{\,\!2+2}
\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx
\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx \,
\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx \,\!

Гэтыя формулы былі шматкроць правераныя, і памылак не было заўважана. Калі вы будзеце ўжываць гэты маленькі "трук", то хіба варта пакінуць HTML-камэнтар наступнага зьместу, каб людзі не "выпраўлялі" ваш варыянт:

<!-- Сымбалі \,\! былі дададзеныя, каб сэрвэр паказваў гэтую формулу ў фармаце PNG, а не HTML. Калі ласка, не выдаляйце іх.-->

Сумы і інтэгралы[рэдагаваць крыніцу]

У TeX існуе два варыянты разьмяшчэньня лімітаў сум і інтэгралаў: справа ад сымбалю сумы ці інтэграла, альбо "ў слупок":

Гэтыя рэжымы пераключаюцца камандамі \nolimits (справа) і \limits (у слупок).

У беларускай матэматычнай літаратуры звычайна выкарыстоўваецца другі варыянт, калі ліміты разьмяшчаюцца зьверху і знізу ад сымбаля сумы ці інтэграла. Таму рэкамэндуецца пры ужываньні інтэгралу уключаць рэжым \limits:

\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx \,\!